2020-2021 წლებში საქართველოში პანდემიით გამოწვეული ეკონომიკური კრიზისის უარყოფითი გავლენა გადასახადებზე და ანტიკრიზისული გეგმით გათვალისწინებული ღონისძიებების მთლიანი ფისკალური ეფექტი 7 მლრდ ლარს აღწევს, აღნიშნულია  სამთავრობო პროგრამის შესრულების მიმდინარეობის შესახებ  პრემიერ-მინისტრის მოხსენებაში. როგორც აღნიშნული მოხსენებიდან ირკვევა,  ეკონომიკური ზრდის შენელებიდან გამომდინარე, საგადასახადო შემოსავლების დანაკლისი აღწევს 1.9 მლრდ ლარს, ხოლო ანტიკრიზისული გეგმით გათვალისწინებული საგადასახადო შეღავათების ეფექტი 0.6 მლრდ ლარს. ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილის მიმართულებით ანტიკრიზისული გეგმით გათვალისწინებული მოქალაქეთა სოციალური დახმარების ნაწილზე 1.3 მლრდ ლარი მიიმართება, ჯანმრთელობის დაცვის ღონისძიებებსა და კარანტინის ორგანიზებაზე 0.9 მლნ ლარი, ხოლო ბიზნესისა და ეკონომიკური ზრდის ხელშეწყობის ღონისძიებებზე 2.2 მლრდ ლარი, ჯამურად ბიუჯეტზე ეფექტი 4.4 მლრდ ლარს აღწევს.

ამასთან COVID-19-ის პანდემიის გავრცელებიდან გამომდინარე, საერთაშორისო სავალუტო ფონდთან განახლებული მაკროფისკალური ჩარჩოს დროული შეთანხმება მნიშვნელოვანი ფაქტორი არის დამატებითი დაფინანსების თაობაზე მოლაპარაკებების წარმართვის პროცესში, ვინაიდან ფონდთან არსებული შეთანხმება საერთაშორისო დონორებისათვის ადასტურებდა კრიზისისადმი საქართველოს ფისკალური პასუხის მდგრადობას. შედეგად, საქართველოს მთავრობის მიერ შეთანხმება იქნა მიღწეული  1.83 მლრდ ევროზე (2.2 მლრდ აშშ დოლარი) მეტი რესურსის გამოყოფის თაობაზე. უკვე ხელმოწერილი ხელშეკრულებების მთლიანი რესურსი შეადგენს 1.73 მლრდ ევროს (2.07 მლრდ აშშ დოლარი), საიდანაც 1.57 მლრდ ევრო (1.88 მლრდ დოლარი) არის პანდემიის გამოწვევებზე საპასუხოდ სპეციალურად და დამატებით მოზიდული თანხა. აღნიშნული რესურსიდან, მიმდინარე მდგომარეობით, უკვე ჩამორიცხულია 1.44 მლრდ ევრო (1.73 მლრდ აშშ დოლარი) ძირითადად საბიუჯეტო დახმარების ტიპის სესხების სახით, რაც გულისხმობს, რომ ჩამორიცხული რესურსი მიიმართა სწორედ ბიუჯეტის COVID-19 თან დაკავშირებული ანტიკრიზისული გეგმისა და პანდემიიდან გამომდინარე წარმოქმნილი სხვა საჭიროებების დასაფინანსებლად.      

ანტიკრიზისული გეგმის სოციალური დახმარების ნაწილში, მათ შორის, მხარდაჭერილია:

·           კომუნალური გადასახადების სუბსიდირება 200 კვ.სთ-მდე ელექტრო ენერგიისა და 200 მ3 ბუნებრივი აირის მომხმარებელი აბონენტებისათვის, ასევე 2021 წლიდან ელექტრო ენერგიაზე გაზრდილი ტარიფის სუბსიდია, რაზეც სახელმწიფო ბიუჯეტიდან 2020 წელს ჯამურად მიიმართა 382.7 მლნ ლარი, ხოლო 2021 წელს გათვალისწინებული 165 მლნ ლარიდან 2021 წლის აპრილის ბოლოს მდგომარეობით მიმართულია 93.1 მლნ ლარი;

·           2020-2021 წლებში იმ დასაქმებულთა დახმარების პაკეტი, რომლებსაც შეუჩერდათ/შეუწყდათ შრომითი ხელშეკრულებები (პაკეტი მოიცავს 200 ლარიან დახმარებას 6 თვის მანძილზე 2020  და 2021 წლებში), რაზედაც 2020 წელს მიიმართა 130 მლნ ლარზე მეტი, ხოლო 2021 წელს ამ მიზნით გათვალისწინებული 150 მლნ ლარიდან აპრილის ბოლოს მდგომარეობით მიმართულია 100 მლნ ლარამდე;

·           თვითდასაქმებულებისა და 2020 წლის ბოლოს გამოცხადებული შეზღუდვებიდან გამომდინარე გაჩერებული ობიექტების თანამშრომლებისათვის ერთჯერადად 300- ლარიანი დახმარება, რაზეც 2020 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტიდან მიიმართა 110 მლნ ლარზე მეტი;

·           65 000-100 000 ქულის ფარგლებში სოციალურად დაუცველი ოჯახების, სოციალურად დაუცველი მრავალშვილიანი ოჯახებისა და შშმ პირების დახმარება, რაზედაც 2020 წელს მიიმართა ჯამურად 90 მლნ ლარზე მეტი, ხოლო 2021 წელს გათვალისწინებული 100 მლნ ლარიდან აპრილის ბოლოს მდგომარეობით მიმართულია 67 მლნ ლარი;

·           2020 წელს 18 წლამდე ბავშვების დახმარება, რაზეც 2020 წელს მიიმართა 187.8 მლნ ლარი, მათ შორის, 123 მლნ ლარი STOPCOV ფონდში მობილიზებული სახსრებიდან;

·           150 000 ქულამდე სოციალურად დაუცველი სტუდენტების სწავლის საფასური, რაზედაც 2020 წელს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან მიიმართა 15 მლნ ლარამდე.

პანდემიით გამოწვეული ნეგატიური ეფექტების შესამსუბუქებლად, ბიზნესის, როგორც საქართველოს ეკონომიკის მამოძრავებელი ძალის, დახმარების მიზნით, საქართველოს მთავრობა ატარებს მნიშვნელოვან მხარდამჭერ ღონისძიებებს. ანტიკრიზისული ეკონომიკის მხარდაჭერის გეგმის ფარგლებში გათვალისწინებული ღონისძიებების განსაზღვრა მოხდა მიზნობრივად.

"კერძოდ, გეგმის ფარგლებში მხარდაჭერილია ეკონომიკის ყველა ის სექტორი და საზოგადოებრივი ჯგუფი, რომელთაც პირდაპირი თუ არაპირდაპირი გზით მიადგა მნიშვნელოვანი ზიანი Covid-19 პანდემიის შედეგად. ეკონომიკის მხარდაჭერის ღონისძიებები 4 ეტაპად განხორციელდა. კერძოდ, განხორციელდა შესაბამისი მაკროეკონომიკური ღონისძიებები, რომლებიც გულისხმობდა გრძელვადიანი ლარის რესურსის გაჩენას საბანკო სექტორში და საფინანსო სექტორში რეგულაციების შემსუბუქების თვალსაზრისით სესხების რესტრუქტურიზაციის ხელშეწყობას. ამასთან, შემუშავდა ზოგადი მხარდაჭერის სქემები და სახელმწიფო მხარდაჭერის ისეთი მექანიზმები, რომლებმაც ხელი შეუწყო ეკონომიკის სწრაფ გაჯანსაღებას, ბიზნეს სექტორში ლიკვიდობის მართვის გაუმჯობესებას და სამუშაო ადგილების შენარჩუნებას. კერძო სექტორში კონკურენტუნარიანობის სწრაფი აღდგენის მიზნით განხორციელდა ახალი სახელმწიფო პროგრამების შემუშავება და არსებული პროგრამების დიზაინის ცვლილება. აღსანიშნავია, რომ ყველა ინსტრუმენტის შექმნა კერძო სექტორთან მჭიდრო თანამშრომლობით განხორციელდა.

·         საკრედიტო საგარანტიო სქემა: Covid-19 პანდემიის ფონზე „აწარმოე საქართველოში“ პროგრამაში შევიდა მნიშვნელოვანი ცვლილებები, რომლებიც გაგრძელდება 2021 წლის ბოლომდე. კერძოდ, ახალი სესხების ძირი თანხის 70-დან 90%-მდე გაიზარდა გარანტირებული თანხების მოცულობა, ბანკებთან ერთად პროგრამაში ჩაერთო მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებიც, დაიშვა კომერციულ ბანკებში პროგრამის გარეთ გაცემული სესხის პროგრამის ფარგლებში რესტრუქტურიზების და რეფინანსირების შესაძლებლობა. რესტრუქტურიზებული სესხის შემთხვევაში ხდება ძირი თანხის 30%-ის გარანტირება.

2020 წლის ივნისიდან 2021 წლის მაისის ჩათვლით პროგრამის ფარგლებში 220 ხელშეკრულება გაფორმდა. სულ სესხების მოცულობა შეადგენს 187.2 მლნ ლარს, აქედან სახელმწიფოს მიერ გარანტირებულია 158.8 მლნ ლარი. სულ გადარიცხულია 31.8 მლნ ლარი.

·         სესხის/ლიზინგის პროცენტის თანადაფინანსება: „აწარმოე საქართველოში“ პროგრამის ფარგლებში სესხის თანადაფინანსების ვადა გაიზარდა 36 თვემდე, სესხის მინიმალური მოცულობა შემცირდა 50 000 ლარამდე, მაქსიმალური კი გაიზარდა 10 მილიონ ლარამდე.

2020 წლის ივნისიდან 2021 წლის მაისის ჩათვლით  გაფორმდა 240 ხელშეკრულება 215 ბენეფიციართან. პროექტების ჯამური ინვესტიციის მოცულობა შეადგენს 500.54 მლნ ლარს, ხოლო დაგეგმილი ახალი სამუშაო ადგილების რაოდენობა არის 7 587.

·         მიკრო და მცირე მეწარმეობის მხარდაჭერის პროგრამა: აღნიშნულის ფარგლებში განაცხადების მიღება დაიწყო 2020 წლის 5 ოქტომბერს. დარეგისტრირდა 26 299 მეწარმე.

2021 წლის 6 აპრილს გამოვლინდა მიკრო და მცირე მეწარმეობის 2020 წლის კონკურსის გამარჯვებულები (721 ბენეფიციარი, მოთხოვნილი თანხა - 15 057 040 ლარი), ამ ეტაპზე მიმდინარეობს აღნიშნულ ბენეფიციარებთან ხელშეკრულებების გაფორმების პროცესი, რის შედეგადაც, დაზუსტდება გამარჯვებული ბენეფიციარების რაოდენობა.

·         ეკონომიკის გრძელვადიანი რესურსით უზრუნველყოფის ხელშეწყობისთვის, 2020 წელს სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების ემისიის ფარგლებში მიღებული 594.3 მილიონი ლარი განთავსდა კომერციული ბანკების სადეპოზიტო სერტიფიკატებში.

·         2020 წელს დაინერგა ზედმეტად გადახდილი გადასახადების (დღგ) ავტომატური დაბრუნების სისტემა და შემცირებული ეკონომიკური ზრდისა და გადასახადების მიუხედავად, ბიზნესს დაუბრუნდა 1 მლრდ ლარზე მეტი ზედმეტად გადახდილი გადასახადი. აღნიშნული პრაქტიკა გაგრძელდება 2021 წელსაც. მოსალოდნელია, რომ დაბრუნებული გადასახადები  გადააჭარბებს 1,5 მლრდ ლარს. აპრილის ბოლოსთვის დაბრუნებული დღგ 605 მლნ ლარს შეადგენს;

Covid-19 პანდემიის შედეგად დაზარალებულთა მხარდასაჭერად გადაიხედა არსებული საგადასახადო შეღავათების სისტემა და შემოღებულ იქნა რიგი დამატებითი შეღავათები საშემოსავლო, ქონებისა და დამატებული ღირებულების გადასახადების ნაწილში:

·         პირებს, რომლებიც საქმიანობენ ტურისტულ სექტორში, ასევე იმ ბიზნეს სუბიექტებს, რომელთაც შეჩერებული ჰქონდათ საქმიანობა შექმნილი სიტუაციიდან გამომდინარე, შესაძლებლობა მიეცათ გადაევადებინათ დეკლარირებული საგადასახადო ვალდებულებები საშემოსავლო და ქონების გადასახადის ნაწილში. ამასთან, დეკლარირებულ დავალიანებაზე, საქართველოს საგადასახადო კოდექსით გათვალისწინებული საგადასახადო დავალიანების გადახდევინების უზრუნველყოფის ღონისძიებები არ გატარდა, ხოლო საშეღავათო პერიოდის, შესაბამის ნაწილში დარიცხული საურავი დაექვემდებარა ჩამოწერას;

·         2020 წლის 1 მაისიდან 6 კალენდარული თვის განმავლობაში, აგრეთვე 2020 წლის 1 დეკემბრიდან 6 კალენდარული თვის განმავლობაში დამქირავებელი უფლებამოსილი იყო შეემცირებინა დაქირავებულისთვის გაცემული 750 ლარამდე ხელფასიდან დაკავებული და გადასახდელი საშემოსავლო გადასახადი, თუ ამ დაქირავებულის მიერ ამავე დამქირავებლისგან 1 კალენდარული თვის განმავლობაში მიღებული ხელფასი 1500 ლარს არ აღემატებოდა;

·         ქონების გადასახადისგან, რომლის დეკლარირება საქართველოს საგადასახადო კოდექსით 2020 ან 2021 წელსაა გათვალისწინებული, გათავისუფლდა სასტუმროებსა და განთავსების მსგავს საშუალებებში, დასასვენებელ და სხვა მოკლევადიანი განთავსების საშუალებებში, რესტორნებსა და საკვებით მობილური მომსახურების, სასმელებით მომსახურების საქმიანობებში, ტურისტულ სააგენტოებში, ტუროპერატორებსა და სხვა დაჯავშნის მომსახურებაში და მათთან დაკავშირებულ საქმიანობებში გამოყენებული ქონება. იგივე საგადასახადო შეღავათი გავრცელდა იჯარით, ლიზინგით ან სხვა ამგვარი ფორმით გადაცემულ ქონებაზეც, თუ ეს ქონება ზემოთ განსაზღვრულ რომელიმე საქმიანობაში გამოიყენება;

·         2021 წლის 1 ივლისამდე დამატებული ღირებულების გადასახადისგან გათავისუფლდა სამკურნალო/სამედიცინო მიზნებისათვის განკუთვნილი გარკვეული საქონლის მიწოდება ან/და იმპორტი.

აქვე, აღსანიშნავია, Covid-19 პანდემიის შედეგების საპასუხოდ შექმნილი პროგრამები:

·           „თანადაფინანსების მექანიზმი მცირე და საოჯახო სასტუმრო ინდუსტრიის ხელშეწყობისთვის“: პროგრამა გულისხმობს სასტუმროებისთვის სესხის პროცენტის თანადაფინანსებას. 2020 წლის ივნისიდან 2021 წლის მაისის ჩათვლით აღნიშნული მიმართულებით 1 544 ბენეფიციარის 2 194 სესხზე გაიცა თანადაფინანსება ჯამში 45.7 მლნ. ლარის ოდენობით.

·           „თანადაფინანსების მექანიზმი სარესტორნო ინდუსტრიის ხელშეწყობისთვის“: პროგრამა გულისხმობს სესხისა და სალიზინგო პროექტის საპროცენტო განაკვეთის თანადაფინანსებას. 2020 წლის ივნისიდან 2021 წლის მაისის ჩათვლით პროგრამის ფარგლებში, 466 ბენეფიციარის 622 სესხზე გადაირიცხა 6.6 მლნ ლარი. 2021 წელს პროგრამის ფარგლებში დაიწყო განაცხადების მეორე ნაკადის მიღება. ამჟამინდელი მდგომარეობით, 167 ბენეფიციარის 212 სესხზე ჯამურად გადარიცხულია 2.5 მლნ ლარი.

·           საერთაშორისო საჰაერო ტრანსპორტის (IATA) აკრედიტაციის მქონე კომპანიებისა და გენერალური გაყიდვების აგენტი კომპანიების მხარდასაჭერი პროგრამა: აღნიშნული გულისხმობს გარანტის მიერ გაცემული საბანკო გარანტიის საზღაურის სუბსიდირებას. 2020 წლის ივნისიდან 2021 წლის მაისის ჩათვლით პერიოდში დახმარება გაეწია 33 კომპანიას 39 გარანტიაზე. ჯამში გადარიცხულია 243.6 ათასი ლარის ექვივალენტი.

·           ღონისძიებების ორგანიზატორთა მიერ კომერციული ბანკისგან მიღებული სესხის სუბსიდირების სქემა: 2020 წლის ივნისიდან 2021 წლის მაისის ჩათვლით პროგრამის ფარგლებში 53 ბენეფიციარის 69 სესხზე გადაირიცხა 2.5 მლნ ლარი.

·           სპორტული ობიექტებისა და საბავშვო ბაღების სუბსიდირების პროგრამა: პროგრამა დაიწყო 2021 წელს და გულისხმობს სესხის პროცენტის სუბსიდირებას. ამჟამად 61 ბენეფიციარის 72 სესხზე გადარიცხულია 941.5 ათასი ლარი.

·           იპოთეკური სესხების სუბსიდირება: პროგრამის მიზანია დეველოპერულ სექტორში Covid-19 პანდემიით გამოწვეული ეკონომიკური სირთულეების დაძლევა. პროგრამის ბენეფიციარები არიან ფიზიკური პირები, რომლებიც კომერციული ბანკისგან აღებული სესხით იძენენ ბინას დეველოპერული კომპანიისგან. პროგრამა შედგება სუბსიდირების და საგარანტიო კომპონენტებისგან. პროგრამის ფარგლებში განაცხადების მიღება დასრულდა 2020 წლის 31 დეკემბერს. ამჟამინდელი მდგომარეობით, პროგრამაში ჩართულია 6 774 ბენეფიციარი, საიდანაც 1 806-მა ისარგებლა სესხის გარანტიითაც. ჯამურმა სესხის მოცულობამ 641.7 მილიონი ლარი შეადგინა. მომდევნო 5 წლის მანძილზე სუბსიდიის სახით გასაცემი თანხა 120 მლნ ლარია. სახელმწიფოს მიერ გარანტიის სახით ბანკებში გადარიცხული თანხების მოცულობა 8.1 მლნ ლარია.

·           სამშენებლო სექტორის ხელშეწყობა: სამშენებლო სექტორის ხელშეწყობის პროგრამის ფარგლებში, განხორციელდა სხვადასხვა სამშენებლო კომპანიების განცხადების განხილვა და სპეციალური კომისიის მიერ გამარჯვებული სუბიექტების გამოვლენა. პროგრამის ფარგლებში, სახელმწიფოს მიერ კონკურსში გამარჯვებულ მენაშენეებთან დაიდო გაყიდვის ოფციის ხელშეკრულება მათ მიერ აშენებულ მრავალბინიან სახლ(ებ)ში არსებული საცხოვრებელი ფართების 30%-ის  გამოსყიდვასთან დაკავშირებით.

ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, პანდემიიდან გამომდინარე, 2020 წლის ნაერთი ბიუჯეტის დეფიციტი მშპ-ის 2.5%-დან 9.3%-მდე გაიზარდა და ნომინალურ გამოხატულებაში 4.6 მლრდ ლარს მიაღწია. 2021 წლის ნაერთი ბიუჯეტის დეფიციტი მშპ-ის 7.6%-ით განისაზღვრა, რაც ნომინალურ გამოხატულებაში კვლავ აჭარბებს 4 მლრდ ლარს.

2020 წლის ბოლოსთვის  საქართველოს მთავრობის ვალმა შეადგინა მთლიანი შიდა პროდუქტის 60.0%. ამასთან, ვინაიდან საჯარო და კერძო თანამშრომლობის პროექტების ფარგლებში აღებული ვალდებულებების მიმდინარე ღირებულება (2020 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით) განისაზღვრა მთლიანი შიდა პროდუქტის 0.8%-ით, ჯამურად ეს ვალდებულებები მშპ-ის 60.8%-ს შეადგენს. 2021 წლის მარტის ბოლოსთვის საქართველოს მთავრობის ვალმა  2021 წლის მთლიანი შიდა პროდუქტის საპროგნოზო მოცულობის 58.0% შეადგინა. ამასთან, ვინაიდან საჯარო და კერძო თანამშრომლობის პროექტების ფარგლებში აღებული ვალდებულებების მიმდინარე ღირებულება (2020 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით) განისაზღვრა მთლიანი შიდა პროდუქტის 0.8%-ით, ჯამურად ეს ვალდებულებები მშპ-ის 58.8%-ს შეადგენს.

ნაერთი ბიუჯეტის პარამეტრებთან დაკავშირებით გასათვალისწინებელია, რომ 2020 წლის ბიუჯეტის დაგეგმვისას, ისევე, როგორც წინა წლებში გათვალისწინებული იყო ფისკალური კონსოლიდაცია და რესურსების მობილიზება ინფრასტრუქტურული პროექტების დასაფინანსებლად, თუმცა პანდემიის გავრცელებამ მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია მიმდინარე ხარჯების წილის ზრდაზე მშპ-თან მიმართებით:

·           ნაერთი ბიუჯეტის მიმდინარე ხარჯები მშპ-თან მიმართებით გაიზარდა 26.2%-მდე (2018-2019 წლებში 21% შეადგინა), ამასთან შრომის ანაზღაურებაზე მიმართული სახსრები შენარჩუნებულ იქნა მშპ-ის 3.7%-ის ფარგლებში, თუმცა სოციალური მომსახურების ხარჯები გაიზარდა 11%-მდე (2018-2019 წლებში 8%-9% შეადგინა);

·           საინვესტიციო-ინფრასტრუქტურული პროექტების დასაფინანსებლად მიმართული სახსრები მშპ-თან მიმართებაში შენარჩუნებული იქნა მშპ-ის 8 პროცენტზე მაღალ ნიშნულზე.

2021 წლის ბიუჯეტის დაგეგმვისას მიმდინარე ხარჯები კვლავ შედარებით მაღალია და 25%-ის ფარგლებშია გათვალისწინებული, რაშიც გათვალისწინებულია COVD-19-თან დაკავშირებული ანტიკრიზისული გეგმით გათვალისწინებული ხარჯები, ასევე ისეთი მნიშვნელოვანი რეფორმის ეფექტი, როგორიცაა სახელმწიფო პენსიის ინდექსირება, რაც 2021 წლიდან ასაკით პენსიონერთა სახელმწიფო პენსიის ავტომატურ ზრდას გულისხმობს, ინფლაციისა და რეალური ეკონომიკური ზრდის გათვალისწინებით. საინვესტიციო-ინფრასტრუქტურული პროექტებისათვის გათვალისწინებული სახსრები მშპ-ის 8.5%-ის ფარგლებშია პროგნოზირებული, თუმცა საშუალოვადიან პერიოდში ამ მიმართულებით არსებული გეგმების რეალიზება, დეფიციტის შემცირების აუცილებლობის გათვალისწინებით მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება, რისთვისაც აუცილებელია გავაგრძელოთ მუშაობა საინვესტიციო პროექტების მართვის სისტემის სრულყოფილ დანერგვაზე. ამ მიმართულებით საინვესტიციო პროექტების მართვის რეფორმის ფარგლებში განხორციელდა ახალი საინვესტიციო პროექტების შეფასება საინვესტიციო პროექტების მართვის გზამკვლევისა და მეთოდოლოგიის შესაბამისად, რომელმაც შეადგინა ახალი საინვესტიციო პროექტების   მთლიანი ღირებულების 70%-ზე მეტი და შესაბამისი ინფორმაცია აისახა 2021 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის პაკეტში, რომელიც წარედგინა საქართველოს პარლამენტს. 

ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით საჯარო ფინანსების მართვის რეფორმის ფარგლებში საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებთან თანამშრომლობა და სახელმწიფო ვალის მართვა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი საკითხია", აღნიშნულია ანგარიშში.