ამ გამოსვლაში მოგახსენებთ ზოგადად ეკონომიკურ ვითარებაზე; ფისკალურ პოლიტიკაზე და განვითარების შემდგომ მიმართულებებზე. ასევე თქვენს ყურადღებას განსაკუთრებით გავამახვილებ ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა ფისკალური დეფიციტი, სახელმწიფო ვალი და საგადასახადო საკითხები - ეს სწორედ ის თემებია, რომლებიც დღეს საზოგადოების ყურადღების ცენტრშია.
მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის შემდგომ ქვეყნის ეკონომიკა გასულ წელს 6.4%-ით გაიზარდა. შესაბამისად სხვა ქვეყნებისგან განსხვავებით საქართველო უფრო სწრაფად დაუბრუნდა განვითარების გზას; კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, რომ თვით კრიზისის განმავლობაში 2009 წელს საქართველოს ეკონომიკის ვარდნა 4% არ ყოფილა მასშტაბური და რაც მთავარია მას არ მოჰყოლია ისეთი ფუნდამენტური პრობლემები, როგორებიცაა სექტორული კოლაფსები, საბანკო კრიზისები და სხვა.
კრიზისიდან ამგვარი დაღწევის ძირითადი ეკონომიკური მიზეზი ფისკალური სტიმულირება გახლავთ, არაპირდაპირი ფისკალური სტიმულირება, რისი განხორციელების საშუალებაც ჩვენ მოგვეცა 4.5 მილიარდი აშშ დოლარის ოდენობის დახმარების პაკეტის მიღების შემდეგ. თუმცა დღეს როდესაც მთავრობა პრაქტიკულად გამოვიდა ფისკალური სტიმულირებიდან დღის წესრიგში დგება ეკონომიკის ზრდის ტენდენციის შენარჩუნება არასაბიუჯეტო სტიმულირების პირობებში.
ამ რეალობის გათავლისწინებით ჩვენი 2011 წლის ეკონომიკური ზრდის პროგნოზი 4.5 - 6.5 პროცენტებს შორის მერყეობს. აქ ყურადღებას გავამახვილებ ერთ ფაქტზე, რაც ხშირად ეშლებათ ხოლმე და არასწორი შეფასებების მიზეზი ხდება. ფინანსთა სამინისტროს ოფიციალური პროგნოზი 2011 წლის ეკონომიკური ზრდისათვის გახლავთ 4.5%, ეს ის ციფრია, რაც წერია 2011 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ კანონში, ვინაიდან თვითონ ეს კანონი „დამაიმედებელი" ეკონომიკური ზრდის პროგნოზის გაცხადებას კი არ ითვალისწინებს, არამედ პროგნოზის ჩვენებას, რომელზეც შემდგომში აგებულია ფისკალური პოლიტიკა, ანუ შემოსავლები, დეფიციტი, ვალების მოცულობა და სხვა. 2008 წლიდან დაწყებული, ანუ კრიზისიდან ჩვენ გადავედით ე.წ. მაღალი და დაბალი სცენარების პროგნოზირებაზე და ჩვენი ფისკალური პოლიტიკა ემყარება დაბალ სცენარს და ასე გაგრძელდება სანამ არ დავრწმუნდებით, რომ მსოფლიო ეკონომიკა სრულად დაუბრუნდა ჯანსაღ ზრდას. ასეთი დაგეგმვა თავიდან გვარიდებს პოტენციურ საგარეო ეკონომიკურ საფრთხეებს. მაგ. თუ ევროპაში სავალო კრიზისი გაღრმავდება, ის აისახება საქართველოდან ევროპაში ექსპორტზე, შესაბამისად ჩვენი საწარმოების ბრუნვაზე და ეკონომიკის ზრდა ჩვენთან შესაძლოა შეფერხდეს; ამგვარი რისკების არსებობის პირობებში დაბალ პროგნოზზე მუშაობა ნიშნავს, რომ ჩვენ სწორედ ასეთი საფრთხეებისგან შედარებით დაცულები ვართ, ვინაიდან ჩვენი სცენარი ისედაც შესაძლებელზე ნაკლებ ზრდას ითვალისწინებს. სწორედ ამიტომ ჩვენ არ გვეშინია, რომ პროგნოზირებადი საგარეო საფრთხეების პირობებში უცაბედად მოხდეს ჩვენი დეფიციტის, ან საგარეო ვალის ტვირთის ზრდა, ან პრობლემა შეექმნება შემოსულობებს.
ამგვარად დაგეგმილი ეკონომიკური ზრდის პირობებში საერთო მთავრობის ხარჯებმა მშპ-სთან მიმართებაში 31.2% შეადგინა, გასულ წელს ანალოგიური მაჩვენებელი იყო 34.6%, ხოლო ამ ბოლო წლების განმავლობაში ყველაზე მაღალი ხარჯები გვქონდა 2009 წელს - 37.2%, რაც როგორც თავში მოგახსენეთ ეკონომიკის სტიმულირებას უკავშირდებოდა. თუ მომდევნო წლებს წარმოვიდგენთ, ხარჯები კიდევ უფრო იკლებს და ამ ეტაპზე დაგეგმილი გვაქვს, რომ 2012 წელს მათი მოცულობა არ გადააჭარბებს 30%-ს, ხოლო 2013 წელს შემცირდება 27.5%-ზე, იმავდროულად სახელმწიფო ბიუჯეტის ხარჯები 25%-ს ჩამოცდება, რაც შესაბამისობაშია ჩვენს მიერ 2008 წელს გაცხადებულ პოლიტიკასთან.
ხარჯების ანალოგიურად მცირდება დეფიციტიც და ის 4.3%-ის დონეზეა დაგეგმილი 2011 წლისათვის, მაშინ როცა გასული წლის ანალოგიურ პერიოდში ის 7.3%-ის დონეზე იყო დაგეგმილი, ხოლო სტიმულირების დაწყებისას 2009 წელს 10%-საც კი მიაღწია. კონსერვატიული სცენარის გადახედვის პირობებში, ანუ პირველი კვარტლის შედეგები საშუალებას მოგვცემს, ვაპირებთ გადავხედოთ ბიუჯეტის პარამეტრებს და კიდევ დავწიოთ დეფიციტი 4%-ის ქვემოთ.
ხარჯების და დეფიციტის დინამიკა კარგად მიუთითებს მთავრობის პოლიტიკაზე, გამოვიდეს ფისკალური სტიმულირებისგან და ასევე მის შესაძლებლობაზე, რომ ასე მოიქცეს, ვინაიდან ყველა ქვეყანა ამდენად სწრაფად ვერ ახერხებს ხოლმე ამ ზომის დეფიციტის შემცირებას. ამ მხრივ ჩვენი სიძლიერე მდგომარეობს დეფიციტური ხარჯების სტრუქტურაში - ის დამისამართებული იყო და არის კაპიტალურ ხარჯებზე - ეკონომიკისთვის გრძელვადიანი ზრდის მომტან ღონისძიებებზე. მიმდინარე, სოციალური ხარჯებისგან განსხვავებით ამ ტიპის ხარჯების შემცირება შესაძლებელია და გაცილებით იოლია და ეს ასევე მიუთითებს მთავრობის ჯანსაღ და მტკიცე პოლიტიკაზე, რომ მიუხედავად დიდი ცდუნებისა აყოლოდა „პოპულიზმს" განსაკუთრებით 2009 წელს და ჭარბი დეფიციტური შემოსულობები მიემართა სოციალური ვალდებულებების ზრდაზე, მოხერხდა მათი ეკონომიკური სტიმულირების მიზნით გამოყენება და მოკლევადიანმა ფისკალურმა სტიმულირებამ არ გამოიწვია მაკროეკონომიკური ფუნდამენტალების გრძელვადიანი დაზიანება.
დეფიციტზე საუბრისას გასათვალისწინებელია ასევე ის გარემოება, რომ განსაკუთრებით 2011 წელს ის აღარ არის საერთო ხარჯების დასაფინანსებლად არსებული დეფიციტი, მასში ჩადებულია მხოლოდ მცირე ზომის პრივატიზებიდან შემოსულობები, წმინდა 200 მილიონის სახაზინო ვალდებულებები (ფულის მასას ამცირებს) და უმეტესი ნაწილი გახლავთ საინვესტიციო პროგრამები, ანუ სწორედ ის პროექტები, რომლებიც მნიშვნელოვნად ხელს უწყობენ ეკონომიკის გრძელვადიან ზრდას.
ასევე, აღსანიშნავია, რომ სარეზერვო ფულზე ბიუჯეტის გავლენა ნეიტრალურია მიუხედავად არსებული დეფიციტისა, რაც მისი სტრუქტურიდან გამომდინარეობს:
რაც შეეხება სახელმწიფო ვალს. მისი დიდი ნაწილი საგარეო პორტფელია და მათ შორის 2008 წლის ოქტომბერში გამოყოფილი 4.5 მილიარდი დოლარის დონორების დახმარება, საიდანაც 2 მილიარდი დოლარი უკვე ათვისებულია, ხოლო 4 მილიარდს ხელი მოვაწერეთ და სრულად დავასრულებთ პროცესს ამ წლის პირველ ნახევარში, ანუ პრაქტიკულად 1 წლით ადრე დათქმულ დრომდე, და იგივე დროში შესაძლოა თითქმის 1 მილიარდი დოლარით მეტი მივიღოთ.
ამ თანხებზე საუბრისას ბუნებრივად ისმის სახელმწიფო ვალის საკითხი, რაზეც მინდა თქვენი ყურადღება გავამახვილო. სახელმწიფო ვალის კუთხით საქართველოს ასევე გააჩნია მკაფიოდ გამოხატული პოლიტიკა, რაც შემდეგში გამოიხატება. ჩვენი მიზანია, რომ ქვეყნის ვალი არ აჭარბებდეს 60%-ს მშპ-სთან მიმართებაში, თუმცა ასევე ჩვენი ამოცანაა, რომ მისი მოცულობა ჩვეულებრივ ვითარებაში არ აღემატებოდეს მშპ-ს 45%-ს რაც სამაგიეროდ კრიზისულ სიტუაციებში გვაძლევს მანევრირების საშუალებას. ამ ეტაპზე საერთო სახელმწიფო ვალი 43%-ს არ აჭარბებს, ამასთანავე ქვეყნის საგარეო ვალი მხოლოდ 35%-ია.
კიდევ უფრო უკეთესია თვით ვალის სტრუქტურა, და თუ მას შევხედავთ ვნახავთ, რომ ე.წ. კომერციული სესხი მისი (საგარეო ვალის) მხოლოდ 10%-ია (ევრობონდი), დანარჩენი კი ორმხრივი და მრვალმხრივი დონორებისგან მიღებული გრძელვადიანი და დაბალპროცენტიანი სესხებია და ამიტომ ჩვენი საგარეო პორტფელის საშუალოშეწონილი საპროცენტო განაკვეთი მხოლოდ 2%-ია. აქაც ერთი მნიშვნელოვანი დადებითი მხარე მდგომარეობის პროცენტის სტრუქტურაში, 70% მთლიანი პორტფელის ფიქსირებულ საპროცენტო განაკვეთს ითვალისწინებს, ანუ დაბალია რისკი იმისა, რომ ჩვენი საშუალოშეწონილი საპროცენტო განაკვეთი გაიზარდოს. ამ ფაქტორების გათვალისწინებით, ასევე დაბალია ყოველწლიური ვალის მომსახურება და ის საშუალოდ საბიუჯეტო ხარჯების მხოლოდ 5%-ს შეადგენს.
მომავალი წლების ვალების გადახდებთან დაკავშირებით ისმის ხოლმე შეკითხვა 2013 წელზე. ევრობონდი ჩვენი საგარეო პორტფელის 10%-ია მხოლოდ და ის უნდა დაიფაროს 2013 წელს, რაც ყოველწლიურ ვალების მომსახურებას საბიუჯეტო ხარჯებთან მიმართებაში 18%-მდე ზრდის, ხოლო ექსპორტთან მიმართებაში 14%-მდე. თუმცა ეს იმ შემთხვევაში, თუ ქვეყანა არ გამოუშვებს ახალ ევრობონდს; ხოლო ჩვენი სტრატეგია კი იმაში მდგომარეობს, რომ ახალი ევრობონდი აუცილებად გამოვუშვათ, ვინაიდან აქ არა საბიუჯეტო შემოსავალზეა საუბარი არამედ ბენჩმარკის არსებობაზე და ჩვენი მიზანია მისი ხანგრძლივობა გავზარდოთ 5 წლიდან 7 ან 10 წლამდე, რაც შემდგომში გაადვილებს უფრო გრძელვადიანი რესურსების მოზიდვას კომერციული სექტორისთვის. ამის გათვალისწინებით, ბუნებრივია ქვეყანას ევორბონდის დაფარვის წმინდა ხარჯი საერთოდ არ ექნება. ერთს დავძენ, ევრობონდის გამოშვების გარეშეც ქვეყანა დღესაც კი მზად არის სრულად დაფაროს ევრობონდი მთავრობის თავისუფალი დეპოზიტებიდან.
მას შემდეგ რაც ჩვენ მივაღწიეთ სტაბილიზაციას ჩვენი ამოცანა არის რომ, ეკონომიკა დავუბრუნოთ სწრაფი განვითარების ტემპებს. როგორც ავღნიშნე 2011 წლის მიმდინარე პერიოდი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, ვინაიდან საბიუჯეტო სტიმულირება სრულდება და აუცილებელია, რომ კერძო ინიციატივები მას სრულად ჩაენაცვლოს, თუმცა აქაც, ჩვენ გვესმის რომ ბიზნესს სჭირდება სახელმწიფოს მხრიდან თანადგომა და მთელ რიგ შემთხვევებში სახელმწიფო ინვესტიციები აუცილებელია, რომ კერძო ინიციატივები რეალობად იქცნენ.
რასაკვირველია ჩვენი მთავარი ინსტრუმენტი ამ შემთხვევაში საგადასახადო პოლიტიკაა. 2004 წლიდან მოყოლებული ჩვენ შევამცირეთ გადასახადები, მაგრამ გვქონდა ხისტი ადმინისტრირება, რაც იყო გამოძახილი იმ კორუფციული ურთირთობების რომლებიც ადრე არსებობდა ამ სისტემაში და გადასახადებისგან თავის არიდების სისტემური შემთხვევებით. დღეს ეს ვითარება შეცვლილია და „ახალი კურსი" სწორედ არსებულ რეალობას პასუხობს. ჩვენ შევცვალეთ საგადასახადო კოდექსი; ბევრი სიახლე უკვე მოქმედებს, მაგალითისთვის მხოლოდ რამდენიმე მათგანს ჩამოვთვლი:
• დღგ-ით დაბეგვრის სპეციალური რეჟიმი - გადამხდელი, რომელსაც სახელმწიფო ბიუჯეტის სასარგებლოდ იმპორტისას დღგ-ის სახით ჯამურად გადახდილი აქვს 200 000 ლარი და მეტი, იმპორტისას თავისუფლდება დღგ-ის გადახდის ვალდებულებისაგან და მას უკვე მოგვიანებით ყოველთვიურად გადაიხდის. ეს სახელმწიფოს მხრიდან კერძო სექტორში განხორცილებული ინვესტიციის ტოლფასია; 1 წლის განმავლობაში ასეთი სახით გადავადებული გადასახადის მოცულობა 1 მლრდ ლარს მიაღწევს; გარდა პირდაპირი ფისკალური ეფექტისა გადამხდელისათვის ასეთი რეჟიმის შემოტანა განსაკუთრებით ამარტივებს იმპორტის დაწყებას და ხელს შეუწყობს ამ კუთხით კონკურენციის გაძლიერებას. ამ რეჟიმით უკვე სარგებლობს 800-მდე კომპანია.
• პრინციპი - GOOD FAITH - „კარგი განზრახულობა" - თუ გადასახადის გადამხდელის ქმედება გამოწვეულია შეცდომით/არცოდნით და მიზნად არ ისახავდა გადასახადების გადახდისაგან თავის არიდებას, გადამხდელი შესაძლებელია გათავისუფლდეს სანქციისაგან.
• წინასწარი გადაწყვეტილება - გადამხდელს უფლება ენიჭება წინასწარ შეათანხმოს „თამაშის წესები" და დაბეგვრის პირობები შემოსავლების სამსახურთან. გასულ წლებში გადამხდელს არ ქონდა კანონიერი საშუალება გაეგო ზუსტად რა შედეგს მოიტანდა დაბეგვრის კუთხით რაიმე კომერციული, ფინანსური ოპერაცია, წინასწარი გადაწყვეტილების ამუშავების შემდეგ კი გადამხდელი ეკითხება შემოსავლების სამსახურს და მიღებული პასუხი ოფიციალურ სახეს ატარებს, რაც ნიშნავს, რომ ხვალ და ზეგ გადამხდელთან ვეღარ მივა აუდიტორი და სხვა კუთხით ვეღარ შეხედავს იმ კონკრეტულ ოპერაციას. ასეთი წინასწარი გადაწყვეტილება უკვე გაიცა 15 გადამხდელზე.
• საგადასახადო შემოწმების მოთხოვნა - გადამხდელს მიენიჭა უფლება, მისთვის მოსახერხებელ პერიოდში შემოსავლების სამსახურისაგან მოითხოვოს საგადასახადო შემოწმების ჩატარება, რაც უზრუნველყოფს სახელმწიფოსა და კერძო სექტორს შორის პარტნიორულ ურთიერთობებს. ეს ინსტრუმენტი ბიზნესმენს საშუალებას აძლევს უკეთესად გააკონტროლოს საკუთარი ბიზნეს რისკები და არ იყოს მუდმივად საგადასახადო შემოწმების მოლოდინში.
• ელექტრონული დეკლარირება - რომელიც უზრუნველყოფს გადამხდელისათვის მარტივი, კომფორტული და უდანახარჯო ანგარიშგების სისტემას. ოფისში კომპიუტერის მონიტორთან 15 წუთით მუშაობამ შეცვალა უამრავი ქაღალდი, მათ შევსებასთან დაკავშირებული რისკები, საგადასახადოს ოფისების ყოველდღიური ვიზიტები და ა.შ. ამ ეტაპისთვის წარდგენილი დღგ-ს დეკლარაციებიდან 88% ელექტრონულია და დღგ-ს გადამხდელების 99%-მდე სარგებლობს; ხოლო საერთო გადამხდელების მიერ წარდგენილ დეკლარაციებში ელექტრონულს 67% უკავია.
• ელექტრონული საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურა - გამორიცხავს უსაქონლო და ფიქტიური გარიგებების არსებობას, ასევე შევსებისას გადამხდელის მიერ შეცდომების დაშვებას. პრაქტიკულად ამ ინსტრუმენტის სრულად ამუშავების პირობებში ისტორიას ჩაბარდება ყალბი ანგარიშფაქტურების ერა, როდესაც ყველაზე ხშირად სწორედ ბიზნესმენი რჩებოდა დაზარებული ხვდებოდა რა ე.წ. "ფაქტურშიკის" მსხვერპლი. 17 147 დღგ-ს გადამხდელი გადავიდა ამ მომსახურებაზე და 300 ათასზე მეტი ანგარიშ-ფაქტურა იქნა დამოწმებული ელექტრონულად.
• ელექტრონული ადმინისტრირების/რისკების მართვის სისტემები - რომელიც ემსახურება და უზრუნველყოფს საგადასახადო კონტროლის განხორციელებისას სუბიექტური და კორუფციული გადაწყვეტილებების აბსოლუტურ გამორიცხვას. ნაცვლად საგადასახადოს უფროსისა დღეს უკვე კომპიუტერული სისტემა იღებს გადაწყვეტილებას, თუ ვინ, როდის და როგორ შემოწმდეს. ეს არის სრულად ავტომატიზებული სისტემა, რომელიც რისკების მიხედვით არჩევს შესამოწმებელ გადამხდელებს და იმისათვის, რომ ერთი დამნაშავე გამოავლინო მთელი ქუჩებისა და დასახლებების რეიდები საჭირო აღარ არის.
რა თქმა უნდა შეცდომებისგან დაზღვეულები არა ვართ და ბუნებრივია აწიც ბევრ რამეს შევცვლით, გავაუმჯობესებთ, მაგრამ მთავარია მუდმივი მჭიდრო კომუნიკაციის შენარჩუნება ბინზესთან, რომ ჩვენ ზუსტად გვესმოდეს მათი პრობლემების და სწრაფად ვახდენდეთ რეაგირებას. ვიფიქროთ კიდევ რა არის დამატებით გასაკეთებელი. ვიცი, რომ საგადასახადოში მიმდინარე რეფორმების ყველა მიმართულება ძირითადად მოწონებას იმსახურებს, მაგრამ არის დარიცხვების მიმართულება, სადაც მაინც არის კითხვის ნიშნები, თუმცა ესეც ძველი კოდექსის პერიოდს უკავშირდება, მაგრამ მაშინ შემოწმებულ კომპანიებს დღეს უდგებათ გადასახადების ვადები. ამ მხრივ ჩვენ ერთი სისტემური ნაკლოვანება უკვე გამოვასწორეთ და ამიერიდან ყველა კომპანიას შეეძლება წინასწარ გაეცნოს აუდიტორების დასკვნას, რათა თავიდან ავიცილოთ შესაძლო შეცდომა ან უბრალოდ რაიმე ინფორმაციის არქონის გამო გამოწვეული დარიცხვა. აქაც კიდევ ერთხელ ჩვენ მზად ვართ გადავხედოთ პრაქტიკას და განსკუთრებით გასული პერიოდის დარიცხვებს, რომ თუ შესაძლებელია შევამსუბუქოთ კომპანიების მდგომარეობა, ვინაიდან ამ საშუალებით თანხების მობილიზება ჩვენი მიზანი ნამდვილად არ გახლავთ.
2011 წლის 21 მარტის მდგომარეობით სულ დარეგისტრირებულია 1 009 575 გადასახადის გადამხდელი; მათ შორის 355 545 მოქმედი გადამხდელია (აქედან იურიდიული პირი 60 790, ხოლო ფიზიკური პირი 294 755), ხოლო დღგ-ის გადამხდელია- 37 732.
2010 წლის საგადასახადო შემოსავლებმა შეადგინა - 4,867,562.7 ათასი ლარი. 2010 წელს სხვადასხვა ფორმით შემოწმდა სულ 2969 გადასახადის გადამხდელი და დამატებით სანქციის სახით დაერიცხათ 180.4 მლნ ლარი. აქედან გასვლითი საგადასახადო შემოწმება ანუ აუდიტი ჩატარდა 746 გადამხდელთან და სანქციის სახით დაერიცხათ 146.3 მლნ ლარი.
ამდენად აუდიტი 2010 წელს ჩაუტარდა მოქმედი კომპანიების მხოლოდ 1%-ს ხოლო სანქციის სახით დაკისრებულმა თანხებმა საერთო საგადასახადო შემოსავლების 2% შეადგინა.
და ბოლოს, დასრულების ფაზაში შევიდა მომსახურებისთვის საჭირო ინფრასტრუქტურის შექმნა, კერძოდ ბოლო თვეების განმავლობაში ფუნქციონირება დაიწყო გაფორმების ეკონომიკურმა ზონებმა (გეზი) თბილისში, ფოთსა და აჭარაში, რამაც მინიმუმადე შეამცირა საქონლის განბაჟებასთან დაკავშირებული პრობლემები. ყველა სხვა შენობა-ნაგებობები კი ან უკვე შესაბამისობაშია თანამედროვე მომსახურების სტანდარტებთან ან მათი რეაბილიტაცია მიმდინარეობს და უმოკლეს პერიოდში დასრულდება.