(ნაწილი I , ნაწილი II )
ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა
საგარეო პოლიტიკის სტრატეგია 2009-2012
2008 წლის აგვისტოში რუსეთის მიერ საქართველოს წინააღმდეგ განხორციელებულმა სამხედრო აგრესიამ სამხრეთ კავკასიის რეგიონში გეოპოლიტიკური რეალობა ძირეულად შეცვალა. ცხადია, ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის(საქართველოს მმართველი პარტიის) მიერ 2006 მიღებული საგარეო პოლიტიკის სტრატეგია ვერ ასახავდა ამ შეცვლილი უსაფრთხოების პირობებს. სწორედ ამიტომ 2009 წელს დამტკიცებულ "სააგრეო პოლიტიკის სტრატეგია 2009-2012"-ში მოხდა პრიორიტეტების შეცვლა რუსეთთან მიმართებაში. კერძოდ, თუკი 2006-2009 წლის სტრატეგიაში "საქართველოს საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთ ძირითად პრიორიტეტად" ცხადდებოდა "რუსეთთან კეთილმეზობლური ურთიერთობების ჩამოყალიბება", დღეს რუსეთთან პოლიტიკური ურთიერთობა შესაძლებლად განიხილება მხოლოდ მას შემდეგ, რაც იგი "აღიარებს საერთაშორისო სამართლის ფუძემდებლურ პრინციპებს"(იხ. ქვემოთ) და მოახდენს ოკუპირებული რეგიონების დეოკუპაციას.
მოკლედ განვიხილოთ ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის(აქედან გამომდინარე საქართველოს) "საგარეო პოლიტიკის სტრატეგია 2009-2012". სტრატეგიაში აღნიშნელია ის პოლიტიკური თუ ეკონომიკური სახის საფრთხეები და გამოწვევები, რაც დღეს ქართული სახელმწიფოს წინაშე დგას და ჩამოყალიბებულია ამ პრობლემებთან გამკლავების მათეული ხედვა.
შესავალშივე აღნიშნულია, რომ საქართველოს მთავარ საგარეო პოლიტიკური კურსს წარმოადგენს დასავლურ სტრუქტურებში ინტეგრაცია და აქვე ხაზგასმულია, რომ ეს პროცესი "არ არის მიმართული არც ერთი სახელმწიფოს წინააღმდეგ", მათ შორის არც რუსეთის, რომლის მიერაც ეს პირდაპირ საფრთხედ აღიქმება.
რუსეთის მიერ განხორციელებული სამხედრო აგრესია შეფასებულია, როგორც რევანშისტული პოლიტიკა, რომლის მიზანსაც ცივი ომის დამთავრების შედეგად ჩამოყალიბებული საზღვრების გადახედვა და "პრივილეგირებული ინტერესების ზონის" დაკანონება წარმოადგენს. საქართველოს სუვერენული ტერიტორიების ოკუპაცია და იქ განხორციელებული "პასპორტიზაცია" კი აღიქმება მცდელობად ეთნიკური წმენდის, როგორც პოლიტიკის იარაღის, ლეგალიზებისა. ეს კი საფრთხეს წარმოადგენს არა მარტო საქართველოს, არამედ მთლიანად საერთაშორისო სისტემის სტაბილურობისათვის.
"გაუარესებული უსაფრთხოების" პირობებში მმართველი პარტიის ხედვით იკვეთება ორი პრიოროტეტი:
დემოკრატიული და განვითარებუ ლისახელმწიფო
ევროპული და ევროატლანტიკური ინტეგრაცია
პირველში იგულისხმება შიდასახელმწიფოებრივი დემოკრატიული რეფორმების გაგრძელება.
რაც შეეხება ინტეგრაციას, აღნიშნულია, რომ "ნატოს კოლექტიური თავდაცვის სისტემა და ევროკავშირის საერთო ეკონომიკური პოლიტიკა უზრუნველყოფს წევრი ქვეყნების უსაფრთხოებასა და სტაბილურ ეკონომიკურ განვითარებას". სწორედ ამიტომ, საქართველოს მიზანია პოლიტიკური და ეკონომიკური ურთიერთობების გაღრმავება ევროკავშირთან და ნატოში გაწევრიანების დინამიკის შენარჩუნება. (კერძოდ, აღმოსავლეთ პარტნიორობისა და ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის გამოყენება ევროკავშირთან ურთიერთობებში და ყოველწლიური სამოქმედო გეგმის განხორციელება ნატო-საქართველოს კომისიის მონიტირინგის ქვეშ)
სტრატეგიაში აგრეთვე აღნიშნულია, რომ უნდა მოხდეს ურთიერთობების გაღრმავება ეუთო-სა და გაერო-ს ფარგლებში, აგრეთვე სხვდასხვა რეგიონალურ ორგანიზაციასთან(BSEC),(GUAM)...აშშ-სთან და ყველა სუვერენულ სახელმწიფოსთან, რომელთანაც საქართველოს საერთო ინტერესები გააჩნია... უნდა შენარჩუნდეს კეთილმეზობლური ურთიერთობები სამხრეთ კავკასიის სახელმწიფოებთან, თურქეთთან, უკრაინასთან.
უნდა მოხდეს ევროკავშირის უფრო ფართო მაშტაბით ჩართვა კონფლიქტის დარეგულირებაში(საქართველოში მოქმედებს 2008 წლის ოქტომბრიდან), აგრეთვე დიპლომატიურმა სამსახურმა უნდა იმუშავოს რათა არ მოხდეს მარიონეტული რეჟიმების აღიარება. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ოკუპირებულ ტერიტორიაზე მაცხოვრებელი მოსახლეობის უფლებების დაცვას და ამ პრობლემის გადასაჭრელად შემოთავაზებულია საქართველოს მიერ ინიცირებული სამშვიდობო გეგმების განხორციელება, ხოლო ამ რეგიონების რეინტეგრაციისთვის მნიშვნელოვანია ჟენევის მოლაპარაკებათა ფორმატის ქმედითუნარიანობის ამაღლება.( ჟენევის მოლაპარაკებათა პროცესი დაიწყო მას შემდეგ, რაც 1997 წელს ანგარიშში საქართველოში, კერძოდ კი აფხაზეთში არსებული მგომარეობოს შესახებ გაეროს გენერალურმა მდივანმა უშიშროების საბჭოს შეატყობინა, რომ იგი აპირებდა მოეწვია შეხვედრა კონფლიქტის ორივე მხარის მონაწილეიბით, რათა განსაზღვრულიყო ის ძირითადი სფეროები, სადაც პოლიტიკური პროგრესის მიღწევა იქნებოდა შესაძლებელი. ამის შემდეგ ქართულ და აფხაზურ მხარეებთან ერთად ჟენევის პროცესში ჩართული აღმოჩნდნენ გაერო, რუსეთის ფედერაცია, ეუთო და მეგობართა ჯგუფი. 1997 წლიდან დღემდე ჩატარდა მოლაპარაკებათა 10 რაუნდი, მე-11 გაიმართება ამა წლის 8 ივნისს). კონფლიქტის ხელახალი ესკალააციის თავიდან აცილების მიზნით მნიშვნელოვნად მიიჩნევა საქართველოს მთელს ტერიტორიაზე მიუკერძოებელი სამშვიდობო მექანიზმების ამოქმედება.
რაც შეეხება კონფლიქტის უშუალო მონაწილეს, რუსეთის ფედერაციას, მასთან საქართველომ უნდა "განაგრძოს პრინციპული, შედეგზე ორიენტირებული დიალოგი, ოკუპირებული რეგიონების დეოკუპაციის მიზნით". სტრატეგიაში აღნიშნულია, რომ ჩვენი ქვეყანა "ესწრაფვის ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენას მხოლოდ და მხოლოდ მშვიდობიანი გზით".
მნიშვნელოვანია თუ რა პოზიციაა დაფიქსირებული რუსეთთან დაკავშირებით: როგორც დასაწყისში აღინიშნა, რუსეთის სამხედრო აგრესია შეფასებულია როგორც მცდელობა "პრივილეგირებული ინტერესების ზონის" დაკანონებისა და საქართველოს თავის გავლენის სფეროში მოქცევისა, აქედან გამომდინარე, "საქართველომ შეუძლებლად ჩათვალა ამ ქვეყანასთან დიპლომატიური ურთიერთობის შენარჩუნება". ამ ურთიერთობების აღდგენა კი შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუკი რუსეთი პატივს სცემს "საერთაშორისო სამართლის ფუძემდებლურ პრინციპებს - დამოუკიდებლობას, ტერიტორიულ მთლიანობასა და თავისუფალ არჩევნებს".
აქვე აღნიშნულია, რომ ამ ურთიერთობების სიმძიმის გადატანა არ უნდა მოხდეს ჩვეულებრივ მოქალაქეებსა და ბიზნესმენებზე, თუკი ისინი დაიცავენ ქართულ კანონმდებლობას.
სტრატეგიაში მნიშვენოლოვანი ადგილი ეთმობა საერთაშორისო დონეზე საქართველოს როლის გაზრდას ენერგეტიკული და საერთაშორისო უსაფრთხოების უზრუნველყოფაში მონაწილეობის ხარისხის გაზრდით(ენერგორესურსების დივერსიფიკაცია, საერთაშორისო ტერორიზმთან ბრძოლა, საერთაშორისო მისიებში მონაწილეობა). ამ მიზნით საქართველო აქტიურ მონაწილეობას იღებს ნატოს პროგრამა "ISAP"-ში, რომელსაც ნატო 2001 წლიდან ახორციელებს ავღანეთში.
რაც შეეხება ენერგეტიკულ უსაფრთხოებას, ნაბუქო-ს პროექტის ერთ-ერთ მთავარ ჯაჭვს სწორედ საქართველო წარმოადგენს. (ნაბუქო - გაზსადენის პროექტი, რომელიც ითვალისწინებს აზერბაიჯანული და თურქმენული გაზის ევროკავშირის ქვეყნებისათვის მიწოდებას საქართველოსა და თურქეთის ტერიტორიების გავლით. ინიცირებულ იქნა 2002 წელს, სავარაუდოდ მშენებლობა დაიწყება 2011 წელს და ექსპლუატაციაში შევა 2014წ.)
შენიშვნები:
რუსეთთან მიმართებაში პოზიცია ბოლომდე გასაგები არაა. კერძოდ, რა იგულისხმება "პრინციპული, შედეგზე ორიენტირებული დიალოგის გაგრძელებაში"? დღეს პოზოცია, რომელიც რუსეთისა და საქართველოს ხელისუფალთ უკავიათ უფრო ურთიერთგამომრიცხავი ულტიმეტუმებისგან შედგება, ვიდრე დიალოგის ელემენტებისაგან.
სტრატეგიაში აღნიშნულია, რომ რუსეთთან ურთიერთობების აღდგენა მოხდენა მხოლოდ მას შემდეგ, რაც იგი აღიარებს "საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობას, დამოუკიდებლობასა და თავისუფალ არჩევნებს". იმისთვის რომ რუსეთმა აღიაროს "საერთაშორისო სამართლის ფუძემდებლური პრინციპები" საქართველოსთან მიმართებაში, მან უარი უნდა თქვას მეორე "აღიარებაზე", რომელიც გაცილებით ადრე, 2008 წლის 26 აგვისტოს მოხდა, და რომლითაც მან საქართველოს ოკუპირებული რეგიონები დამოუკიდებელ სახელმწიფოებად გამოაცხადა. ცხადია, ეს მარტივი საკითხი არ არის, რადგან რუსეთს რომც გაუჩნდეს ამის "კეთილი ნება", გაუჭირდება მსგავსი გადაწყვეტილების მიღება, რადგან საერთაშორისო ურთიერთობებში არსებობს "პრესტიჟის იერარქია" და ის ისეთი სახელმწიფოსთვის როგორიც რუსეთია, დიდად ფასობს(აქ იგულისხმება ის, რომ რუსეთისთვის მნიშვნელოვანია, დასავლური სახელმწიფოების მიერ იგი განიხილებოდეს როგორც ძლიერი სახელმწიფო, როგორც "Держава" და მნიშვნელოვანი საკითხები მისი მონაწილეობის გარეშე არ წყდებოდეს(მაგ, როგორც ეს მოხდა კოსოვოს საკითხთან დაკავშირებით) ). ანუ ასეთი გზით ურთიერთიბების აღდგენა მნიშვნელოვანწილად წინასწარვე "ჩიხშია მოქცეული".
სტრატეგიაში თითქმის არაფერია ნათქვამი კონფლიქტების მოგვარებაში რუსეთის როლზე. 2006-2009 წლის სტრატეგიაში "საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთ მთვარ ამოცანად" მიჩნეული იყო "კონფლიქტების მოგვარებისა და საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენაში რუსეთის პოზიტიური მონაწილეობის უზრუნველყოფა". დღეს, რა თქმა უნდა, ცხადია, რომ რუსეთის პოზიტიური მონაწილეობა მითად იქცა, მაგრამ მისი სრული იგნორირებაც, ალბათ, არ არის გამართლებული. რომც მოხდეს საქართველოს მიერ ინიცირებული სამშვოდობო გეგმების განხორციელება, რამდენად წარმატებული იქნება ისინი როცა ოკუპირებული რეგიონების დე-ფაქტო მთავრობა მნიშვნელოვანწილად რუსეთზეა დამოკიდებული?!
დასკვნები
- ქართული ოპოზიცია კარგად აცნობიერებს იმ ურთულეს მდგომარეობას, რომელიც რუსეთის ფედერაციასთან ურთიერთობებშია შექმნილი და მოსკოვთან ურთიერთობების მოწესრიგების პრობლემა პრიორიტეტული რიგის მიზნების რანგში გაყავს;
- თითქმის მთელი ოპოზიციური სპექტრი თავს არიდებს საქართველოს მიმართ რუსეთის ქმედებებისთვის პოლიტიკური თუ სამართლებრივი შეფასების მიცემას;
- ქართული ოპოზიციის პოლიტიკურ აზრში რუსთთან ურთიერთობების მოწესრიგების აუცილებლობის არგუმენტაციისას ორი მთავარი მიზეზი იკვეთება: 1. საქართველოს უსაფრთხოების ინტერესი 2. საქართველოს ეკონომიკური ინტერესი;
- ოპოზიციური ორგანიზაციის უმრავლესობა იგნორირებას უკეთებს საკითხს საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენაში რუსეთის შესაძლო როლის შესახებ;
- არ ხდება რუსეთის ინტერესების სისტემური შეფასება;
- არ ხდება ქართულ საზოგადოებაში რუსეთისადმი მიმართების კვლევა-შეფასება;
- არცერთ პოლიტიკურ ორგანიზაციას არ გააჩნია რუსეთთან ურთიერთობების მოწესრიგების სტრატეგიული ხედვა;
- უაღრესად მწირია იმ ტაქტიკური საშუალებების ჩამონათვალი, რომლებიც ქართული ოპოზიციის აზრით რუსეთთან ურთიერთობების დარეგულირების საქმეში შეიძლება იქნეს გამოყენებული;
- ხელისუფლების "რუსული" პოლიტიკის კრიტიკა ეპიზოდურ ხასიათს ატარებს და მოკლებულია რაიმე სახის სისტემურობას. როგორც ჩანს, ამ გარემოებაში უნდა ვეძებოთ ხსენებული კრიტიკის პოპულისტური ხასიათის საფუძველი;
- ჩრდილო კავკასიაში არსებული ვითარება რუსეთთან თანამშრომლობის ერთერთ შესაძლო სფეროდ მოიაზრება;
- ქართული ოპოზიციური სპექტრის ერთი ნაწილი (ნოღაიდელი, ბურჯანაძე) ორ ქვეყანას შორის არსებულ პრობლემებში ცალსახად ქართულ მხარეს ადანაშაულებს;
- ყველაზე უკიდურესი პოზიცია ნოღაიდელს უკავია, რომელიც, ხელისუფლებაში მოსვლის შემთხვევაში, ევროპაში და ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში ინტეგრაციაზე უარის თქმას აპირებს;
- საქართველო-რუსეთის ურთიერთობების უმნიშვნელოვანეს პრობლემად რუსეთის მიერ საქართველოს ტერიტორიის ნაწილების ოკუპაცია და აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის აღიარების საკითხები წარმოადგენს. ამ პრობლემის მოგვარებაზე საუბარს კრემლში მიღებული პოლიტიკოსებიც კი ვერ ახერხებენ.
- ერთერთი მთავარი მომენტი, რომელიც ქართული ოპოზიციური სპექტრის რუსეთის ფედერაციიდმი მიმართებაში შეიმჩნევა ე.წ. ნდობის ფაქტორის არარსებობაა. უნდა ვივარაუდოთ, რომ ეს ქართულ საზოგადოებაში ასრებული მდგომარეობის ანარეკლს წარმოადგენს. როგორც ჩანს, სწორედ ამ გარემობით უნდა აიხსნას, რომ იმ ლიდერების რიტორიკაც კი, რომლებიც საკუთარი თავის პოზიციონირებას "პრორუსულ ოპოზიციად" ცდილობენ, არადამაჯერებელ ხასიათს ატარებს.
- ქართული პოლიტიკური სპექტრის ეჭვქვეშ აყენებს ევრო-ატლანტიკურ კურსს. მიიჩნევა, რომ პროდასავლური კურსი გამაღიზიანებელია ზოგიერთი მეზობლისთვის. ამიტომაც, საჭიროდ თვლიან მათთან (მეზობლებთან) კონსულტაციების საფუძველზე ააწყოს საქართველომ ურთიერთობები სხვადასხვა ქვეყნებთან.
რუსეთის კვლევების საქართველოს ინსტიტუტი არის დამოუკიდებელი სტრატეგიულ-ანალიტიკური ცენტრი, რომლის მიზანია რუსეთის, როგორც გეო-პოლიტიკური ფაქტორის შესწავლა და რუსეთის განვითარების ტენდენციების შესახებ საექსპერტო ანალიზის შეთავაზება სახელმწიფო სტრუქტურებისა და ფართო საზოგადოებისთვის.
ააიპ / "რუსეთის კვლევების საქართველოს ინსტიტუტი"
2010 წელი
http://girs.org.ge/
