მკვირცხლი ბავშვი იყო, რაღაც მამაკაცური ფარული ძალის პატრონი, მაღალი, გამხდარი, მსუბუქი, სწრაფი მოძრაობა ჰქონდა, უყვარდა სპორტი. მართალია, დასაწყისიდანვე სცენას ვერ შეჰბედა, მაგრამ ჯერ ტანვარჯიშით იყო გატაცებული (ამიტომ შემდეგ აღარ უნდა გაგვიკვირდეს სცენაზე მისი მეტყველი პლასტიკა). `ეზოს ბიჭები ტანვარჯიშის სექციაში ჩაეწერნენ. დაღონდა პატარა ზინიკო, მათთან დღენიადაგ თამაშს შეჩვეული მარტო დარჩა; სხვებზე რა ნაკლები ვარო და ისიც გაჰყვა საწვრთნელად მიმავალ თანატოლებს~. ოთხი წელი იარა ტანვარჯიშის სექციაში, არაჩვეულებრივი მომავალი ჰქონდა, სხეულს კარგად ფლობდა და მიზანსწრაფულიც იყო. ახლა რესპუბლიკური მასშტაბის შეჯიბრებაში უნდა ეცადა ძალა, მაგრამ ბრმა შემთხვევამ ყველაფერი არივ-დარია _ ვარჯიშის დროს უმძიმესი ტრავმა მიიღო. სამი წელი დასჭირდა გამოჯანმრთელებას. ამის შემდეგ კალათბურთის სექციაში ჩაეწერა, სრული სიზუსტით აგდებდა ბურთს კალათში, მაგრამ მაინც უკმაყოფილო იყო. თავად ასე იგონებდა: `ჩემთვის დღესაც ყველაზე დიდი განცდაა, კალათბურთი რომ არ გამომივიდა, მაგრამ, საბედნიეროდ, მივედი ერთ-ერთ ულამაზეს სპორტში. ფარიკაობა - ეს ისეთი სათუთი და ნაზი გრნობაა, რომელსაც ყოველთვის თან ახლავს თავმოყვარეობა~.
დავაკვირდეთ, სპორტის სახეობის არჩევაშიც კი რას აქცევს ყურადღებას - ღირსებასა და თავმოყვარეობას. არ არის ეს შემთხვევით ნათქვამი ფრაზა, რადგან შემდეგ აღმოჩნდება, რომ ზინაიდა კვერენჩხილაძის ცხოვრების ქვაკუთხედი იყო ღირსება!
საკმაოდ წარმატებული აღმოჩნდა მისთვის სპორტის ეს სახეობა. ფარიკაობა ძალიან კარგად მოერგო მის ხასიათსაც. ცხოვრებაში ხშირად ჰგავდა მოფარიკავეს, რომელიც წუთისოფლის ჭუჭყისა და სიბინძურისაგან ფარით იცავდა თავს და თავადაც სინქრონულად და დახვეწილად რაპირის წვერით ეხებოდა ცხოვრების ბილიკზე შემხვედრ უღირს მოწინააღმდეგეს.
რა უნდოდა სამსახიობო ფაკულტეტზე საქართველოს ორგზის ჩემპიონს ფარიკაობაში?!
ჩვენს ქვეყანაში ფარიკაობის ხელოვნებას უძველესი დროიდან იცნობდნენ და უმთავრესად სამხედრო საქმეში იყენებდნენ. ფარიკაობის სასწავლო ჯგუფი XIX საუკუნის 70-იან წლებში ჩამოაყალიბა ქუთაისის კლასიკური გიმნაზიის ავსტრიელმა პედაგოგმა, რუსეთის ქვეშევრდომმა რუდოლფ ვაისმა. 1887 წელს ფარიკაობას თბილისის ვაჟთა პირველი გიმნაზიის მოსწავლეებიც გაეცნენ, 1894 წელს კი გადამდგარმა ოფიცერმა პეტრე სალტიკოვმა თბილისში დააარსა ფარიკაობის მოყვარულთა პირველი წრე. მანვე კომერციული მიზნით 1900 წელს გახსნა საფარიკაო დარბაზი. მოგვიანებით თბილისს კიდევ ერთი დარბაზი შეემატა. აქ, ძირითადად, ვარჯიშობდა ოფიცრობა და საზოგადოების შეძლებული ფენა, რომელთა მიზანი იყო გართობა და არა შეჯიბრებებში მონაწილეობა.
1950-იან წლებში თბილისში რამდენიმე საფარიკაო ცენტრი შეიქმნა, მათ შორის არმიის სპორტულ კლუბში, სპორტსაზოგადოება `დინამოსა" და ფიზკულტურის ინსტიტუტში. აქ მუშაობდნენ შემდგომში სახელოვანი მწვრთნელები: ლევ გოლოვნია, აკაკი მეიფარიანი, ანატოლი ფიოდოროვი. ფარიკაობის მიმდევართა წრე ისე გაფართოვდა, რომ ოსტატის ნორმატივს ყოველწლიურად 10-15 სპორტსმენი ასრულებდა. მათგან საუკეთესოებს სსრ კავშირის ნაკრებში იწვევდნენ (ფარიკაობა 2012:).
`ომის შემდგომ წლებში თბილისელ გოგო-ბიჭებს ერთი დიდი გატაცება გაუჩნდათ _ ფარიკაობა. ბავშვებმა თითქოს დაივიწყეს, რომ ქვეყნად სპორტის სხვა სახეობაც არსებობდა და დაშნა დაიჭირეს ხელში... ფარიკაობის `ციებ-ცხელებას~ ვერც ზინა გადაურჩა, ბურთი მახვილმა შეცვალა~.
1949 წლიდან სწორედ აკაკი მეიფარიანმა, საბჭოთა კავშირის დამსახურებულმა მწვრთნელმა ფარიკაობაში, შეამჩნია ზინა კვერენჩხილაძის სპორტული ტალანტი, ხელი მოჰკიდა მას და ჩემპიონ ქალად აქცია. მსახიობი ასე იგონებდა: `ჩემი ბავშვობის უტკბესი მოსაგონარი საწვრთნელ დარბაზში ბატონ აკაკი მეიფარიანის ფარიკაობის გაკვეთილზე გატარებული დღეებია. იქ და მხოლოდ იქ ვისწავლე სწრაფვა გამარჯვებისკენ, იქ ვიგემე პირველად პატიოსან ორთა ბრძოლაში მოპოვებული გამარჯვების სიტკბო. მეგობრობაც იქ ვისწავლე და პარტნიორის პატივისცემაც, საკუთარი ხელწერაც. ბრძოლოს წარმართვის ჩემეული მანერაც იქ გამომიმუშავდა. იმასაც მივხვდი, რომM `ჩემეულის~ დაკარგვა ადვილი იყო, დაბრუნება _ ძალზე ძნელი, შენარჩუნებას კი, ღმერთო ჩემო, რა დაძაბული შრომა სჭირდება!~.
მერვე კლასის მოსწავლე იყო ზ. კვერენჩხილაძე, როცა ქალაქის პირველობაში ისახელა თავი. 1949 წელსვე მოსწავლეთა შორის რესპუბლიკის ჩემპიონის ტიტული დაიმსახურა, 1950 წელს უფროსებს შორისაც უძლიერესი გახდა. გაზეთი ლელო იუწყებოდა: `უფროსი ასაკის მოსწავლეთა მძაფრ ბრძოლებში გაიმარჯვა თბილისის 35-ე ქალთა საშუალო სკოლის მოსწავლე ზინა კვერენჩხილაძემ~ (ლელო 1950:).
იმდენად მარავალმხრივი იყო ზინაიდა კვერენჩხილაძის სპორტული შესაძლებლობები, რომ მოინდომეს, მაგიდის ჩოგბურთზე გადასულიყო. ერევნის ნაკრები ჩამოდიოდა საქართველოში და ისეთი გუნდი უნდა შეედგინათ, ღირსეულ მეტოქეობას რომ გაუწევდა მეზობელს. ზინა უარზე იყო. ჩოგბურთში ქალს მოკლე კაბა უნდა ეცვას, მას კი ფეხზე ნაოპერაციევი იარები აჩნდა და არ სურდა დემონსტრირება იმისა, რაც წარსულის ტკივილთან იყო დაკავშირებული, თანაც ურთიერთობა გართულდა მწვრთნელსა და შეგირდს შორის, მიზეზი უფრო სუბიექტური იყო და მან გაქცევა გადაწყვიტა.
უკვე საშუალო სკოლაც დაამთავრა და სასწრაფოდ შეიტანა საბუთები პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში. იმდენად მყარი იყო ზინას გადაწყვეტილება სპორტიდან წასვლისა, რომ ფიზკულტურის ინსტიტუტზე, საერთოდ, არ უფიქრია და ბუნებით რომანტიკოსი ქალიშვილი, რომელმაც ჯერ კიდევ მე-10 კლასში საკუთარი თავი ნიკოლოზ ბარათაშვილის ქვრივად გამოაცხადა, რომელსაც გენიოსი პოეტის სურათი თავქვეშ ედო, რომელიც ისევ მთვარესა და ღამეს ანდობდა საკუთარ ფიქრებს, ტექნიკურ პროფილს აირჩევს, `გეპეის~ სტუდენტი უნდა რომ გახდეს. სამი გამოცდა ჩააბარა, მეოთხეზე კომისიის ერთმა წევრმა იცნო: ეს ფარიკაობაში საქართველოს ჩემპიონიაო. ზინამ თავი შეურაცხყოფილად იგრძნო, მასში ჩვეულმა უცნაურობამ ისევ ამოხეთქა, მიატოვა პოლიტექნიკური ინსტიტუტის საგამოცდო მიმღები კომისია, თანაც თინა ელბაქიძეც შეუჩნდა, აქ რა გინდა, შენი ადგილი თეატრშია, თავი დაანებე ამ გეპეისო და, რადგან მაშინ თეატრალური ინსტიტუტი ყველაზე ბოლოს, როცა სხვა უმაღლეს სასწავლებლებში დამთავრდებოდა მისაღები გამოცდები, აცხადებდა აბიტურიენტთა მიღებას, სამსახიობო ფაკულტეტზე შეიტანა განცხადება.
მაშინაც და ახლაც თეატრალური განათლების მიღება და სახელოვნებო უმაღლეს სასწავლებელში ჩარიცხვა გარკვეულ სპეციფიკას ითვალისწინებდა. აბიტურიენტს უნდა მოემზადებინა ლექსი, იგავ-არაკი, პროზაული ნაწარმოები, შეუმოწმებდნენ სმენას, პლასტიკას, რიტმს, ეტიუდს შესთავაზებდნენ... და მხოლოდ ამის შემდეგ მიიღებდნენ გადაწყვეტილებას - ასეთი მონაცემების ადამიანი უნდა ჩაირიცხოს თუ არა სამსახიობო სპეციალობაზე. გამოცდები დაეწყო 1952 წლის 19 აგვისტოს, დამთავრდა 23 აგვისტოს.
ზინაიდა კვერენჩხილაძე კომისიის წინაშე თითქმის მოუმზადებელი წარდგა. ეტიუდი შესთავაზეს, მაგრამ თავი არ გამოუჩენია, არც მისი წაკითხულით მოხიბლულა კომისია. არ მიიღეს. ახლა ლამის შეიშალა თინა ელბაქიძე, გეპეიდან საბუთები ძალით გამოვატანინე, გზა ავურიე, აქაც არ იღებენო... მისი დაბეჯითებული თხოვნით ხელმეორედ გაიყვანეს ზინა გამოცდებზე. და, რადგან მასში განსაკუთრებული სამსახიობო მონაცემები ვერ დაინახეს, როგორც წარმატებული სპორტსმენი, ინსტიტუტში ჩარიცხეს.
- ამ გოგოს მე მოვუვლი! - უთქვამს დოდო ალექსიძეს. ალბათ, იფიქრეს, სპორტული აღნაგობა აქვს და მასიურ სცენებში მაინც გამოგვადგებაო.
მაშ, ასე - ზინაიდა კვერენჩხილაძე უკვე სტუდენტი გახდა. მისი წარმატებები ასეა აღნუსხული.
მისაღები გამოცდების მსვლელობა:
1. სასცენო მეტყველება - 4 (კარგი) _ 19.8.52.
2. სასცენო უნარიანობა - 4 (კარგი) _ 19.8.52.
3. რიტმულობა - 4 (კარგი) _ 19.8.52.
4. სმენა - 4 (კარგი) _ 19.8.52.
ქართული ენა და ლიტერატურა (წერითი) _ 3 (დამაკმ.) _ 21.8.52.
(ზეპირი) _ 4 (კარგი) _ 21.8.52.
რუსული ენა და ლიტერატურა (წერითი) _ 5 (ფრიადი) _ 22.8.52.
(ზეპირი) _ 5 (ფრიადი) _ 22.8.52.
სსრ კავშირის ხალხთა ისტორია _ 5 (ფრიადი) _ 23.8.52.
სპორტული კარიერა იყო მიზეზი იმისა, რომ ზინაიდა კვერენჩხილაძე თეატრალურ ინსტიტუტში მიიღეს. აქ ფარიკაობას ანატოლი ფეოდოროვი ასწავლიდა, საკავშირო მასშტაბის შეჯიბრებებში ხშირად მონაწილეობდა და 1953 წელს, სტუდენტთა საკავშირო პირველობაზე, სადაც თეატრალური ინსტიტუტების, კონსერვატორიებისა და სამხატვრო აკადემიის წარმომადგენლები გამოდიოდნენ, ზინაიდა კვერენჩხილაძემ პირველი ადგილი დაიკავა. საკავშირო შეჯიბრებამდე საქართველოს მასშტაბით გამართულ ჩემპიონატში ისახელა თავი. Uფრო ადრე კი გაზეთი `ლელო~ თავის მკითხველებს აცნობებდა: `რესპუბლიკის უძლიერეს მოფარიკავეთა ჩემპიონატი, რომელიც 4 დღე გრძელდებოდა `პიშჩევიკის~ სპორტდარბაზში, აღსავსე იყო ფოლადის იარაღის ოსტატთა საინტერესო ბრძოლებით. რაპირაში, როგორც ქალთა, ისე ვაჟთა შორის უძლიერესნი ქალაქ თბილისის გუნდები იყვნენ. თბილისის ქალთა გუნდმა ჯ. ზენაიშვილის, ზ. კვერენჩხილაძისა და ჯ. ჩიხლაძის შემდგენლობით მოიპოვეს პირველი ადგილები~. ფარიკაობაში წარმატებათა ასეთმა სერიამ გადააწყვეტინა მიხეილ თუმანიშვილს, რომ სტუდენტი გოგონა ჩაეყვანა რუსთაველის თეატრში და დაეკისრებინა მოძრავი, სპორტული აღნაგობის სლავკას როლი ბ. ნუშიჩის `ფილოსოფიის დოქტორში~. თავისთავად, ეს ფაქტი იმის საწინდარიც გახდა, რომ ინსტიტუტის დამთავრების შემდეგ ზ. კვერენჩხილაძე რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო აკადემიური თეატრის მსახიობთა დასში მიიღეს.
ძლიერი ნებისყოფის პატრონი იყო, ესეც მისი სპორტული წარსულის გამოისობით. არაერთხელ შეეშველა ფარიკაობა სცენური წარმატების მიღწევაში: ჯერ კიდევ 1953 წელს, ზემოთ ხსენებულ `ფილოსოფიის დოქტორში~, 1960 წელს, როცა დიმიტრი ალექსიძემ `ბახტრიონი~ დადგა, სცენაზე ხევსურულ ფორმაში გამოწყობილი ლელა შემოდიოდა, ხმლით ხელში. გავა დრო, XX ს.-ის 70-იან წლებში, როცა ზ. კვერენჩხილაძე ტრაგედიის მწვერვალზე ავა, იმ ფიზიკურ დატვირთვას, რომელიც მაშინ მას ჰქონდა, მხოლოდ სპორტული კარიერის პატრონი თუ გაუძლებდა.
55 წლის ასაკში მსახიობმა ითამაშა მერი პოპინსი.
"დღეს ჩემი პოპინსი სწორედ სპორტის დამსახურებაა. წინა სპექტაკლს ჩემი მწვრთნელი და უსაყვარლესი პიროვნება, აკაკი მეიფარიანი, დაესწრო, კაცი, რომელმაც ბევრი რამ მასწავლა. ჩემი თამაშით გაკვირვებული დარჩა. არ ეგონა, თუ კიდევ მქონდა შემორჩენილი ის ძალა და ენერგია, საფარიკაო ბილიკზე გამარჯვებები რომ მოჰქონდა ჩემთვის, მაგრამ, თურმე, წლებს ყოველთვის არ მიაქვთ თავისი, წლებმა ვერ წაიღეს ის, რაც სპორტმა მომცა და სპორტმა მასწავლა - შრომა, მობილიზება, დროის გამოყენება. აი, სწორედ ეს უკანასკნელი - დროის მაქსისმალურად გამოყენება არის ჩემი ცხოვრების არსი~.
კიდევ ერთი და არსებითი, ის, რაც შეკრავს ზინაიდა კვერენჩხილაძის სპორტული და თეატრალური კარიერის გვირგვინს: ყოველთვის ლამაზი ბრძოლის მომხრე ვიყავი. საფარიკაო ბილიკზე ჩემთვის მთავარი ესთეტიკური მხარე იყო - ამის გამო ბევრჯერ დავმარცხებულვარ, მაგრამ მე ყოველთვის ლამაზი დამარცხება მირჩევნია უხეშ გამარჯვებას - ამბობდა მსახიობი. სწორედ რომ განსაზღვრული ესთეტიკა ახლდა თან მის ცხოვრებას. შესაძლოა, ვიღაცისთვის გამაღიზიანებელიც კი, მაგრამ ზ. კვერენჩხილაძემ ყოველთვის იცოდა თავისი ადგილი ცხოვრებაში, სად და როგორ უნდა აღესრულებინა საკუთარი მისია.
ბრწყინვალე სპორტულმა წარსულმა, რომელმაც ჩამოაყალიბა ზინაიდა კვერენჩხილაძის პიროვნება, თავისი კვალი დააჩნია მის სულსაც. ის ყველგან და ყოველთვის საბრძოლო განწყობით, ჩემპიონის მზაობით, გამარჯვების მუხტით იყო ანთებული. არც არასდროს განელებია სიყვარული სპორტის მიმართ, ისევ სპორტსმენად თვლიდა თავს. სპორტულ დარბაზს გვერდს რომ ჩაუვლიდა, ხასიათი შეეცვლებოდა, მღელვარება მოემატებოდა, ამბობდა კიდეც: ასე მგონია, კიდევ ერთხელ რომ დავდგე საფარიკაო ბილიკზე, ბრძოლას უეჭველად მოვიგებო.
1983 წელს თბილისში გაიხსნა მოფარიკავეთა კლუბი `გორდა~, რომლის პრეზიდენტად ზინაიდა კვერენჩხილაძე აირჩიეს.
სპორტულმა ჟინმა, მუდამ ფორმაში ყოფნის აუცილებლობამ, გამარჯვებისკენ, ჩემპიონობისკენ სწრაფვამ დიდად განსაზღვრა მსახიობის მომავალი. ფაქტია, რომ სპორტიდან გაქცევით შეწყდა ზინაიდა კვერენჩხილაძის კარიერა, თუმცა ამ ზღვა ენერგიამ, გამძლეობამ ტრანსფორმაცია განიცადა ხელოვნებაში. ისე, კაცმა რომ თქვას, მისთვის სპორტიც ხელოვნება იყო - ესთეტიკური კატეგორიის მქონე. შემოქმედად დაბადებული ადამიანი სამყაროს ამ პრიზმით აღიქვამს. მშვენიერია ცხოვრების ასეთი სახეობა!
საბა მეტრეველი
