"ეკონომიკური პოლიტიკის კვლევის ცენტრი" ათასწლეულის გამოწვევის პროგრამის მონიტორინგის მეხუთე ეტაპის შედეგებს აქვეყნებს.
ანგარიშში განხილულია პროგრამის განხორციელების პერიოდი 2009 წლის 1 დეკემბრიდან 2010 წლის 1 დეკემბრამდე. ასევე მიმოხილულია 2006 წლის 7 აპრილიდან 2010 წლის 1 დეკემბრამდე, ანუ პროგრამის განხორცილების დაახლოებით 4,5 წლის მანძილზე მიღწეული შედეგები და არსებული პრობლემები.
იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს მიერ აშშ-ს მთავრობისგან მიღებული «ათასწლეულის გამოწვევის პროგრამა» წარმოადგენს მნიშვნელოვან ფინანსურ წყაროს საქართველოს ეკონომიკური განვითარებისთვის, "ეკონომიკური პოლიტიკის კვლევის ცენტრმა" და ფონდმა "ღია საზოგადოება-საქართველომ" კოალიციის "გამჭვირვალე საერთაშორისო დახმარება საქართველოს" ფარგლებში გადაწყვიტეს პროგრამით გათვალისწინებული და დაგეგმილი ღონისძიებების ზედამხედველობა.
პროექტის ფარგლებში 2006-2009 წლებში მომზადდა მონიტორინგის ოთხი ანგარიში. მიმდინარე ანგარიში მონიტორინგის მეხუთე ეტაპზე (2009-2010 წლის) მოპოვებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით შეიქმნა და მონიტორინგის მეხუთე ეტაპის ანგარიშს წარმოადგენს.
ანგარიშის თაბახად, 2005 წლის 12 სექტემბერს საქართველოსა და აშშ-ის მთავრობებმა ხელი მოაწერეს შეთანხმებას „ათასწლეულის გამოწვევის კომპაქტი", რომელიც იმავე წლის 28 ოქტომბერს იქნა რატიფიცირებული საქართველოს პარლამენტის მიერ. საქართველოს ათასწლეულის გამოწვევის პროგრამა 2006 წლის 7 აპრილს ამოქმედდა და იგი საქართველოსთვის 295,3 მილიონი აშშ დოლარის დახმარების გამოყოფას ითვალისწინებდა. კომპაქტის დასრულების ვადაა 2011 წლის 7 აპრილი. აღსანიშნავია, რომ თავდაპირველ კომპაქტში 2008 წლის აგვისტოს ომის შემდეგ, კერძოს 20 ნოემბერს ცვლილება შევიდა, რომლის თანახმადაც პროგრამას 100 მილიონი დოლარი დაემატა. ამის შედეგად, ათასწლეულის გამოწვევის კორპორაციის მიერ საქართველოსთვის გამოყოფილი ფინანსური დახმარება 395,3 მილიონამდე გაიზარდა. ამ ფაქტს კომპაქტის დასრულების ვადების კორექტირება არ გამოუწვევია.
2010 წლის 1 დეკემბრისთვის ათასწლეულის გამოწვევის პროგრამის ფარგლებში დასაფინანსებელი პროექტების ნუსხა და მასშტაბი ასე გამოიყურება: 1. სამცხე-ჯავახეთის გზის რეაბილიტაციის პროექტი -212 მილიონ 615 ათასი აშშ დოლარი; 2. ენერგოინფრასტრუქტურის რეაბილიტაცია- 45, 900 მილიონი აშშ დოლარი; 3. რეგიონული ინფრასტრუქტურის განვითარება- 54, 735 მილიონი აშშ დოლარი; 4. საქართველოს რეგიონული განვითარების ფონდი -32 მილიონი აშშ დოლარი; 5. აგრობიზნესის განვითარება- 20 მილიონ 530 800 ათასი აშშ დოლარი.
მონიტორინგის პერიოდში, პროგრამის განხორციელების მეხუთე ეტაპზე, ეკონომიკური პოლიტიკის კვლევის ცენტრს ინფორმაციის მოპოვების თვალსაზრისით პრობლემა შეექმნა. კერძოდ, ეკონომიკური პოლიტიკის კვლევის ცენტრმა ფონდ "ათასწლეულის გამოწვევა საქართველოს" 5 აგვისტოს სამეთვალყურეო საბჭოს #48 სხდომის ოქმის და რეზოლუციის მოპოვება შეძლო მხოლოდ 2010 წლის ოქტომბერში, არაერთგზისი მიმართვის შემდეგ. ამას გარდა, ფონდმა საერთოდ ვერ მოგვაწოდა N#47-ე სხდომის ოქმი, რომელიც 2010 წლის 6 ივლისს გაიმართა. ფონდის საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახურის მიერ გაკეთებული განმარტებით, აღნიშნული ოქმი და რეზოლუცია არ არის ხელმოწერილი სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარის მიერ.
მონიტორინგის პერიოდში გაგრძელდა პროექტის ძირითადი დიზაინის მუდმივი ცვლილების ტენდენცია. ანგარიშში ნათქვამია, რომ ტენდენცია გვაჩვენებს რომ პროექტში გამოჩენილი ყველა არსებული რესურსის მობილიზება ძირითადად სამცხე-ჯავახეთის გზის რეაბილიტაციის პროექტში არსებული პრობლემების გადასაჭრელად მოხდა. 2008 წლის აგვისტოს ომის შემდეგ დამატებითი დახმარების ფარგლებში გამოყოფილი 100 მილიონი აშშ დოლარი სრულად აითვისა სამცხე-ჯავახეთის გზის რეაბილიტაციის პროექტმა. ამას გარდა, ამავე პროექტისთვისაა გათვალისიწინებული დამატებით 10 მილიონი _ სხვა პროექტებიდან. მაშინ, როცა ამ პროცესს დამატებითი დაფინანსების სულ 60 პროცენტი უნდა მოხმარებოდა.
სამცხე-ჯავახეთის გზის რეაბლიტაციის პროექტი კვლავ ათასწლეულის გამოწვევის ყველაზე პრობლემური პროექტია. მონიტორინგის პერიოდში პროექტის ღირებულება ისევ გაიზარდა: 203 მილიონ 515 ათასი აშშ დოლარიდან 212 მილიონ 615 ათას აშშ დოლარამდე, ანუ დაახლოებით 9 მილიონი აშშ დოლარით. ამ დროს, სარეაბილიტაციო გზის მანძილი, საანგარიშო პერიოდის დასაწყისთან შედარებით, გაზრდილია სულ 3,52 კილომეტრით და სარეაბილიტაციო გზის სიგრძე 2010 წლის 1 დეკემბრისთვის შეადგენს 222,72 კილომეტრს; საბოლოოდ, კომპაქტის თავდაპირველი ვერსიით გათვალისწინებული 102 მილიონი აშშ დოლარის ნაცვლად გზის რეაბილიტაციის პროექტზე საანგარიშო პერიოდის დასასრულისთვის გათვალისწინებულია 110,6 მილიონი აშშ დოლარით მეტის დახარჯვა. კომპაქტით თავდაპირველად გათვალისწინებული სარებილიტაციო გზის სიგრძე კი (245 კილომეტრი) შემცირებულია დაახლოებით 22 კილომეტრით.
სამცხე-ჯავახეთის რეაბილიტაციის პროექტი კვლავ ფორსმაჟორულ სიტუაციაში აღმოჩნდა. მიუხედავად იმისა, რომ კომპანია «აშტრომ ინთერნეიშენელის» მიერ სამუშაოების არასათანადოდ წარმოებასთან დაკავშირებით პრობლემები საანგარიშო პერიოდის დასაწყისისთვის უკვე იდენტიფიცირებული იყო, ფორსმაჟორული სიტუაციის თავიდან აცილება კვლავ ვერ მოხერხდა.
კონტრაქტი კომპანია "აშტრომ ინთერნეიშენელთან" შეწყდა საბოლოოდ მხოლოდ 2010 წლის აგვისტოში. ათასწლეულის გამოწვევის ფონდმა კომპანიას 37 მილიონ 938 ათას 632 აშშ დოლარი გადაუხადა. კომპანიას დაეკისრა ჯარიმები ჯამური ოდენობით 8,2 მილიონი აშშ დოლარი.
მონიტორინგის პერიოდში დადასტურდა, რომ ენერგოინფრასტრუქტურის რეაბილიტაციის პროექტი ათასწლეულის გამოწვევის პროგრამის ყველაზე წარმატებული პროექტია. 2010 წლის 1 დეკემბრის მდგომარეობით ენერგოინფრასტრუქტურის რეაბილიტაციის პროექტის ბიუჯეტია 45, 900 მილიონი აშშ დოლარი (დაფინანსება კომპაქტში თავდაპირველად გათვალისწინებულ სახსრებთან შედარებით შემცირებულია 2,6 მილიონი აშშ დოლარით და შეადგენს 45,9 მილიონ აშშ დოლარს).
არსებული დაფინანსების ფარგლებში პროექტმა შეძლო დაგეგმილი რეაბილიტაციის სამი ფაზის განხორციელება და პროექტის დამატებითი სეგმენტის _ გაზსაცავის საპროექტო შესწავლის სამუშაოების დაფინანსება. ამასთან, პროექტში დაიზოგა თანხები. გასულ წელს განიხილებოდა ამ თანხებით რეაბილიტაციის მეოთხე ფაზის განხორციელება, თუმცა საბოლოოდ ამ ფაზის სრულად განხორციელებაზე უარი ითქვა (მოხდა თანხების ხარჯვის დაყოვნება სამცხე-ჯავახეთის გზის რეაბილიტაციის პროექტში შესაძლო პრობლემების დასაზღვევად). შედეგად ე.წ. მეოთხე ფაზაEნაწილობრივ განხორციელდა.
პროექტის ვადებში დასრულება საფრთხის წინაშეა. რეგიონული ინფრასტრუქტურის განვითარებისთვის კომპაქტის ხელმოწერის მომენტისთვის განსაზღვრული იყო 60 მილიონი აშშ დოლარის გამოყოფა. მრავალჯერადი მოდიფიკაციის შემდეგ, 2010 წლის ნოემბრისთვის ამ მიმართულებით 54, 735 მილიონი აშშ დოლარია გათვალისიწინებული. ამასთან _ პროგრამაში თავდაპირველი დიზაინით გათვალისწინებული დასაფინანსებელი პროექტების რაოდენობა შემცირებულია, თუმცა გაზრდილია ხუთი პროექტის შიგნით დასაფინანსებელი სამუშაოების ნუსხა. მონიტორინგის პერიოდში _ 2009 წლის 1 დეკემბრიდან 2010 წლის 1 დეკემბრამდე ცვლილებებია განხორციელებული რეგიონული ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაციის პროექტის შიდა პროექტების დაფინანსებაში. ემ-სი-ჯიმ პროექტების დაფინანსებაში საკუთარი წილი შეამცირა. ამასთან, ასათვისებელი თანხების დინამიკა კი ცხადყოფს, რომ რეგიონული ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაციის პროექტების 2010 წლის განმავლობაში დასრულება, რაც გეგმით იყო გათვალისწინებული, არარეალისტურია.
მონიტორინგის პერიოდში რეგიონული განვითარების ფონდი აქტივობის დაბალი ტემპით გამოირჩეოდა. ამ პერიოდში განისაზღვრა ფონდის თანხების შემდგომი განკარგვის მიმართულება _ რეგიონული საგანმანათლებლო პროგრამები. თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ ათასწლეულის გამოწვევის კორპორაცია ამ პროცესის დაჩქარებას ითხოვს, თანხების განაწილების წესსა და ფორმებზე ჩამოყალიბება 2010 წლის 1 დეკემბრისთვის ჯერჯერობით ვერ მოხერხდა.
აგრობიზნესის განვითარების პროექტში ვადების დაცვა მოხერხდა. პროექტში ძირითადი აქტივობა მონიტორინგის პირველ ორ თვეში განხორციელდა. დანარჩენი დრო პროექტების მონიტორიგსა და პროექტის დასრულების სამუშაოებს მოხმარდა. აგრობიზნესის განვითარების ფონდის დაფინანსება კი კომპაქტში თავდაპირველად გათვალისწინებულთან შედარებით 5 მილიონი აშშ დოლარითაა გაზრდილი. (15 მილიონი აშშ დოლარიდან 20 მილიონ 530 800 ათას აშშ დოლარამდე). პროექტის ფარგლებში დაფინანსებულია 286 პროექტი. 2010 წლის 31 ოქტომბრის მონაცემებით პროექტს ათვისებული ჰქონდა კომპაქტით გათვალისწინებული თანხის 93 პროცენტი. ეკონომიკური პოლიტიკის კვლევის ცენტრის ხელთ არსებული ინფორმაციით, ვალდებულებების შეუსრულებლობისთვის 30 სექტემბრისთვის თანხა ჩამოეჭრა მხოლოდ ერთ პროექტს _ 19,320 აშშ დოლარი.
კვლავ დღის წესრიგში დგას თანხების ათვისების ტემპის გაზრდის აუცილებლობა. წინა წლებში არსებული დიდი ჩამორჩენის გამო მეხუთე პროგრამული წლის მესამე კვარტალის დასაწყისისთვის ათასწლეულის გამოქვევის პროგრამის მთლიანი თანხის დაახლოებით მხოლოდ 76.5% არის ათვისებული. რაც გულისხმობს, დარჩენილი დროის განმავლობაში საშუალოდ 12%-ის ათვისებას, რამაც შესაძლოა ეჭვქვეშ დააყენოს შესრულებული სამუშაოების ხარისხი.
გაუმჯობესდა ფაქტიური ხარჯების ფინანსურ გეგმასთან შესაბამისობაში მოყვანის მაჩვენებელი. გასულ წლებში მთლიანი ათვისებული თანხების ოდენობა გეგმით გათვალისწინებულის 50%-ს არ აღემატებოდა. მომდევნო კვარტალში გეგმით გათვალისწინებულის 80% იქნება ათვისებული, რაც პროგრამის წარსული გამოცდილების ფონზე კარგი მაჩვენებელია.
ათასწლეულის გამოწვევის 5 წლიანი პროგრამა დასკვნით ეტაპზეა. დღის წესრიგში ახალი კომპაქტის დადების შესაძლებლობა დგას. ათასწლეულის გამოწვევის კორპორაციამ უკვე გამოქვეყნა 2011 წელს დახმარების პოტენციურ მიმღები ქვეყნების ორი ჯგუფის სია: დაბალი შემოსავლების და საშუალო დაბალი შემოსავლების ქვენების. დასახელებული კრიტერიუმების პირობებში საქართველოს აქვს კარგი პერსპექტივა ათასწლეულის გამოწვევის პროგრამის ფარგლებში დაფინანსებულ ქვეყნებს შორის კვლავ მოხვდეს. თუმცა დღემდე არ არსებობს ქვეყნისათვის კომპაქტის მეორედ მიღების პრაქტიკა.
