"1934 წელს ივან ნოსოვი "პრავდაში" დაბეჭდილ ფოტოსურათზე გამოჩნდა, რომელზეც იგი აღტაცებული უყურებს თავის მეგობარს იოსებ სტალინს", _ ასე იწყება "Moscow News"-ში გამოქვეყნებული სტატია სახელწოდებით "სტალინის საიდუმლო დასახვრეტთა სიები".
1937 წელს სტალინი დასახვრეტთა ნუსხაში ნოსოვი გვარის გასწვრივ მიაწერს "მომხრე" და ამით მას სასიკვდილო განაჩენს გამოუტანს.
"ნოსოვი შედიოდა იმ 44 500 ადამიანის სიაში, რომელიც ფიგურირებს დისკზე "სტალინის დასახვრეტთა სიები", რომელიც გასულ თვეს უფლებათადამცველმა ორგანიზაცია "მემორიალმა" გამოუშვა. ამ დისკის ერთგვარი დამატება კი გახდა პოლონურ და ფრანგულ ენაზე გამოსული ალბომი სახელწოდებით "დიდი ტერორი" -ეს არის დაპატიმრებულთა ფოტოსურათები "მემორიალისა" და რუსეთის ფედერაციის სახელმწიფო არქივიდან", _წერს სტატიის ავტორი.
აღნიშნული მასალის მიხედვით, სტალინის "წმენდის" დროს 1937-1938 წლებში დაახლოებით 720 000 ადამიანი დახვრიტეს. მრავალ მათგანს ასამართლებდნენ და იქვე უსჯიდნენ სიკვდილს ე.წ. ტროიკები (დახურული სამხედრო ტრიბუნალები) ან სხვა სტრუქტურები, რომლებსაც ფარული პოლიცია მართავდა. მაგრამ დაახლოებით 44 000 ადამიანის დახვრეტის განკარგულება პირადად სტალინსა და მის უახლოეს გარემოცვას აქვს გაცემული. სტალინის ინიციალები მკაფიოდ გამოხატული წითელი ფერის კალმით 375 ნუსხას ადევს.
"ნებისმიერი ნორმალური ადამიანისათვის ეს იმის მანიშნებელი უნდა იყოს, რომ სტალინმა ყველაფერი იცოდა", _ აცხადებს პროექტის ავტორი იან რაჩინსკი.
"სტალინის დასახვრეტთა სიები", - ეს არის განახლებული ვერსია ნაკრებისა, რომელიც "მემორიალმა" პრეზიდენტის არქივთან ერთად 2002 წელს გამოუშვა.
ნუსხები ძირითადად 1937 წლის 23 თებერვლიდან - 1938 წლის 29 სექტემბრით არის დათარიღებული, როდესაც "წმენდა" ყველაზე დიდი ინტენსივობით მიმდინარეობდა.
სიებს საბჭოთა კავშირის შინაგან საქმეთა სახალო კომისარიატის ("ენ-კა-ვე-დე" НКВД) ადგილობრივი განყოფილებების მიერ დგებოდა და მოსკოვში იგზავნებოდა. იქ მათ უკვე ე.წ. ენ-კა-ვე -დე, გენერალური პროკურორი ანდრეი ვიშინსკი და უმაღლესი სასამართლოს კოლეგია განიხილავდა.
სტალინის "კალმის ქვეშ" ბოლშევიკების მოწინააღმდეგეებისა, კულტურის მოღვაწეებისა და სხვა მოწინააღმდეგეთა გარდა ასევე უბრალო მუშებიც ხვდებოდნენ. მაგალითად 1937 წელს დახვრეტილი ალექსეი ჟელტიკოვი მეტროში მექანიკოსად მუშაობდა.
ყველაზე ხშირად სიებზე სტალინის ხელმოწერაა, რომელიც ყოველთვის პირველი აწერდა ხელს. ამის შემდეგ ჩვეულებისამებრ მოდის მისი უახლოესი გარემოცვის ხელმოწერები: ვიაჩესლავ მოლოტოვის, ლაზარ კარაგანოვიჩის, ანდრეი ანდრეევის, კლიმენტ ვოროშილოვისა და ანდრეი ჟდანოვის.
დროდადრო გვხვდება ასევე ანასტას მიქოიანისა და სტანისლავ კოსიოტრას ხელმოწერებიც, რომელსაც თავად 1939 წელს დახვრეტენ.
ნისხებზე ასევე გვხვდება კომენტარებიც. წარწერა "მომხრე" - დააწერა კარაგანოვიჩმა ბაქოდან მოსულ ნუსხას. ძალიან იშვიათად თავად სტალინი ან ხაზს უსვამდა ან იღებდა სიიდან ან კომენტარებს ან იმ ადამიანებს, რომლებსაც იგი პირადად იცნობდა.
"ეს გულმოწყალების გამოვლენა როდი იყო, უბრალოდ, მას ამ ადამიანებთან დაკავშირებით სხვა გეგმები ჰქონდა", _ამბობს რაჩინსკი.
სტალინმა აბელ ენუქიძის, მოხუცი ქართველი ბოლშევიკის სახცელისა და გვარის გასწვრივ დაწერა "ჯერ მოვიცადოთ" და ენუქიძე უბრალოდ სხვა ნისხაში აღმოჩნდა და იმავე წელს, ოდნავ მოგვიანებით დაიხვრიტა. რიგ შემთხვევებში სტალინი დახვრეტის განაჩენს გულაგში 10 ან 25 წლის გატარების განჩენით ცვლიდა.
სიაზე ხელის მოწერის შემდეგ განაჩენი როგორც წესი 24 საათის განმავლობაში მოჰყავდათ სისრულეში.
ამჟამად, "მემორიალი" მეორე პროექტზე მუშაობს ად არკვევს თუ როგორ დგებოდა "დასახვრეტთა სიები" ადგილობრივ დონეებზე.
