საქართველოში სხვადასხვა სფეროში მონოპოლიების არსებობა ახალი თემა არ არის. ბოლო წლებში მონოპოლიზაციის თემის აქტუალობა კიდევ უფრო გაიზარდა. მონოპოლისტები, რომელთა არსებობას ვარდების რევოლუციით მოსული მთაავრობა კატეგორიულად უარყოფდა, სწორედ ხელისუფლებასთან დაახლოებული ბიზნესმენები გახდნენ. თბილისის მერიის მიერ სამარშრუტო ხაზების გასხვისება ერთერთი თვალსაჩინო მაგალითია იმისა, თუ როგორ მოხდა სფეროს მონოპოლიზაცია დედაქალაქის მთავრობის ხელშეწყობით.
თბილისის მერიამ სამარშრუტო ხაზების გასხვისებაზე ტენდერი 2011 წლის იანვარში გამოაცხადა. მიზეზად დედაქალაქში არსებული ტექნიკურად გაუმართავი და არაკომფორტული სამარშრუტო ტაქსები დაასახელა. მგზავრთა გადამყვანი კომპანიის შესარჩევად თბილისის მერიის მიერ გამოცხადებულ ტენდერში ოთხმა კომპანიამ გაიმარჯვა. ეს კომპანიებია: "თბილლაინი", "თბილ ქარი", "ფაბლიკ ქარი" და "კაპიტალ გრუპი". კომპანიებთან დაკავშირებული ინფორმაციის გაცნობის შმედეგ საკრებულოს ოპოზიციას ეჭვი გაუჩნდა, რომ ოთხივე კომპანიის უკან მმართველ „ნაციონალურ მოძრაობასთან" დაახლოებული ერთი ბიზნეს ჯგუფი, კონკრეტულად კი ძმები შარანგიები იდგნენ, რომლებიც „ჯი ემ სი ჯგუფის" მეწილეები არიან.
კომპანიების დოკუმენტაციის შესწავლის შედეგად ცნობილი გახდა, რომ ოთხი კომპანიიდან სამი ტენდერის გამოცხადების შემდეგ 2010 წლის დეკემბერში შეიქმნა, ოთხივე კომპანია რეგისტრირებულია `ჯი ემ სის ბიზნეს ჯგუფის~ საკუთრებაში მყოფ რესტორნებში ("ძველი სახლი" და "ქალაქური") და ოთხივეს ემსახურება `ჯი-ემ-სის ბიზნეს ჯგუფის~ იურისტი., ერთსა და იმავე ნოტარიუსთან გაფორმებულია იდენტური სადამფუძნებლო დოკუმენტები, კომპანიებმა რეგისტრაციის მოსაკრებელი ერთსა და იმავე ბანკში ერთდროულად, ერთდროულად (5-წუთიანი შუალედით) გადაიხადეს. მეოთხე კომპანია ("კაპიტალ გრუპი") 2010 წლის დეკემბერში დაფუძნდა, თუმცა დაფუძნების თარიღის გარდა, მისი არსებობის პრაქტიკულად ყველა სხვა პარამეტრი ასევე ემთხვევა დანარჩენ სამს. რესპუბლიკელი თინა ხიდაშელი, რომელიც ტენდერის გამოცხადების და მის შემდგომ პერიოდში საკრებულოს დეპუტატი იყო, აცხადებდა, რომ მერიის მიერ გამოცხადებული ტენდერი ფარსი იყო და გამარჯვებულ კომპანიებს მფარველობას პირადად დედაქალაქის მერი, გიგი უგულავა უწევდა. საყურადღებოა, რომ ყველაზე დიდ ლოტებზე გამარჯვებული კომპანიების ხელმძღვანელი პირები ასევე ხელმძღვანელ თანამდებობებს იკავებენ ჯიემსი ჯგუფში, რომელიც თავის მხრივ, ძმებ შარანგიებს ეკუთვნის. საკრებულოს ოპოზიცია საეჭვო გარემოებებში ერთმანეთთან დაკავშირებული კომპანიების გამარჯვების გარდა ყურადღებას იმ ფაქტზეც ამახვილებდა, რომ სფეროს მონოპოლიზაცია მგზავრობის საფასურის გაზრდას გამოიწვევდა. ამ მტკიცების საპასუხოდ ვიცე მერმა მამუკა ახვლედიანმა განაცხადა, რომ მგზავრობის საფასური ხაზების ახალი მმართველების პირობებში არც ერთი თეთრით არ გაიზრდებოდა და ამავდრულად არც ერთი მძღოლი არ დაკარგავდა სამსახურს. მიუხედავად ამ დაპირებისა, არსებული სამარშრუტო ტაქსების მფლობელები თამაშგარე მდგომარეობაში დარჩნენ. სამარშრუტო ხაზებზე დასაქმებულებმა ტენდერის შედეგების გაუქმების მოთხოვნით გაფიცვა გამოაცხადეს და რამდენიმე საპროტესტო აქცია გამართეს. მათი თქმით, ახალი კომპანიების მმართველობაშ მოსვლა საფრთხეს უქმნიდა მათ სამსახურს და სამუშაო პირობებს. აქციები რამდენიმე დღეში შეწყდა. გაფიცულები პირად საუბრებში აცხადებდნენ, რომ ხმამაღლა გამოთქმული პროტესტის გამო მათზე ხორციელდებოდა ზეწოლა უცნობი პირების მხრიდან, რომლებიც მათ პოლიციის წარმომადგენლებად ეცნობოდნენ. თბილისის მერიამ არ გაითვალისწინა ოპოზიციისა და ხაზებზე დასაქმებულების მოთხოვნა ტენდერის შედეგების გაუქმების შესახებ და კომპანიებს სამარშრუტო ხაზების მართვის უფლება 20 წლიანი ვადით გადასცა.
ტენდერში გამარჯვებული კომპანიების მმართველი მენეჯმენტ კომპანია „თბილისის მიკროავტობუსი" გახდა და ქალაქში ახალი სამარშრუტო ტაქსების პირველი პარტია შემოვიდა. შედეგად მგზავრობის საფასურიი 30 თეთრით გაძვირდა და 80 თეთრი გახდა. დაწესდა შეღავათები სოციალურად დაუცველთათვის და 1 დღის განმავლობაში ხელმეორედ მგზავრობის შემთხვევაში, თუმცა დაპირებული უსაფრთხოება და კომფორტი მგზავრებმა ვერ მიიღეს. ავტოპარკი განახლდა, თუმცა მძღოლებს გაეზარდათ ხარჯი, რის გამოც მათ ტრანსპორტის გადავსება დაიწყეს, რამაც უსაფრთხოებაც და კომფორტიც კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა. რაც შეეხება ხარჯებს: სხვადასხვა ხაზზე მძღოლებს ყოველდღიურად განსხვავებული თანხის გადახდა უწევთ, რომელიც რიგ შემთხვევებში დღეში 170 ლარს აღწევს.
საქართველოში საპარლამენტო არჩევნების მოახლოვებამ კიდევ უფრო გაამძაფრა ეჭვები იმის შესახებ, რომ 2011 წელს ჩატარებული ტენდერის შედეგად სამარშრუტო ხაზების მართვის უფლება ხელისუფლებასთან დაახლოებულმა პირებმა მიიღეს. არჩევნებამდე 3 თვით ადრე „თბილისის მიკროავტობუსის" ხელმძღვანელობამ თბილისში მოძრავ ყველა მიკროავტობუსში რადიოსაშუალებებზე ხმოვანი სიგნალის გათიშვის გადაწყვეტილება მიიღო. კომპანიის დირექტორმა განაცხადა, რომ სარეკლამო კომპანია "ელეფანტთან" გაფორმებული ხელშეკრულების თანახმად, სატრანსპორტო კომპანიამ უნდა უზრუნველყოს მიკროავტობუსებში დამონტაჟებულ მონიტორებზე სარეკლამო რგოლების მომხმარებლისთვის შეუფერხებლად მიწოდება, რასაც ხელს უშლის რადიო სიგნალი. უნდა აღინიშნოს, რომ კომპანია „ელეფანტი," თბილისის სამარშრუტო ტაქსებზე რეკლამის განთავსების მონოპოლისტი კომპანიაა. საზოგადოების ნაწილმა და თავად ე.წ მარშუტკების მძღოლებმა ეს ფაქტი მოახლოვებულ არჩევნებს დაუკავშირეს, რადგან როგორც თავად აცხადებდნენ, ტაქსში მთელი დღის განმავლობაში არასახელისუფლო მედიის საშუალებით ინფორმაციას იღებდნენ, რაც თბილისის მიკროავტობუსის ხელმძღვანელობისთვის სწორედ მმართველ პარტიასთან მჭიდრო კავშირის გამო არასასურველი იყო. თბილისის მიკროავტობუსისა და ხელისუფლების კავშირები აქტუალური კიდევ ერთხელ მაშინ გახდა, როცა დედაქალაქში მოძრავ სამარშრუტო ტაქსებზე მხოლოდ `ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის~ საარჩევნო ბანერები განთავსდა.
ტენდერის გამოცხადების შემდეგ კომპანია თბილისის მიკროავტობუსი სამჯერ დაჯარიმდა: ერთხელ დედაქალაქში ტარიფის ზრდის შესახებ ხელშეკრულებით გათვალისწინებული შეტყობინების დროულად არწარდგენის, ორჯერ კი სატენდერო პიორბებით დადგენილ ვადებში ტაქსების არასაკმარისი რაოდენობის შემოყვანის გამო.
საბოლოოდ, არსებობს საკმაოდ მაღალი ლეგიტიმური ეჭვი, რომ სამარშრუტე ტაქსების ბიზნესი მონოპოლიზებულია და მას `ნაციონალურ მოძრაობის~ მაღალჩინოსნებთან დაახლოებული პირები აკონტროლებენ. დანარჩენი უკვე საგამოძიებო ორგანოების მსჯელობის კომპეტენციაა.
ნათია ორველაშვილი
ჟურნალისტური გამოძიება მომზადებულია დანიური საგამოძიებო ორგანიზაცია SCOOP-ის მხარდაჭერით
